Naar een kosteneffectiviteitsanalyse voor álle coronamaatregelen, inclusief de kleine

Op 2 februari zei de premier dat het OMT opnieuw advies is gevraagd over het hele pakket aan coronamaatregelen. Nu is, gegeven de snelle toename van de kennis over het virus, elke update van de schattingen van het OMT over de effecten van de maatregelen op de ziekte nuttig. Maar wat nog mist is een serieuze (openbare) kosteneffectiviteitsanalyse, waarin niet alleen gekeken wordt naar de effectiviteit van de individuele maatregelen maar ook naar hun maatschappelijke kosten. We weten dus nog niet hoe we het doel van minder corona tegen zo laag mogelijke kosten kunnen bereiken.

Goed voor draagvlak van beleid

Het huidige gebrek aan (openbare) kennis van de inzichten over de kosten en de effectiviteit van maatregelen, draagt er aan bij dat het beleid soms wat warrig overkomt. Zo is onduidelijk waarom er in 2020 nimmer een avondklok was maar de bassischolen twee keer dicht moesten, terwijl er nu wel een avondklok is maar de basisscholen weer open zijn.

Ook is ongewis wat beter is voor de maatschappij: straks eerst de middelbare scholen open, of eerst de avondklok afgeschaft. Kijkend naar alleen de kosten zeg ik, zo op het eerste gezicht: eerst die scholen open. De reden is simpel: sociale contacten worden zowel door een avondklok als door schoolsluiting beperkt, maar met schoolsluiting nemen ook nog eens de investeringen in de toekomst af. Maar meer inzicht in de kosten en effectiviteit van beide maatregelen zou helpen bij die afweging – en ook het draagvlak voor het gevoerde beleid kunnen vergroten.

Helderheid over overwogen maatregelen

Een (openbare) kosteneffectiviteitsanalyse maakt bovendien inzichtelijk in hoeverre de verschillende denkbare maatregelen voldoende aandacht krijgen. Zo is voor zover bekend nog niet geanalyseerd of, als iedereen straks weer mag vliegen, een hoge Europese vliegtaks zinvol is. Zou dit de verspreiding van het virus verminderen, of Europa meer tijd geven om te reageren op een nieuwe variant die elders ontstaat?

Er lijkt, op basis van wat er naar buiten komt, ook te weinig aandacht voor de ‘kleine’ maatregelen te zijn. Zo lijkt niemand in november geopperd te hebben om topdrukte in winkelstraten te verminderen door het verbieden van de kortingsacties van Black Friday. Natuurlijk had zo’n verbod het virus minder opgehouden dan de schoolsluiting. Maar de kosten waren ook lager geweest. Gegeven de behoorlijk hoge kosten van het sluiten van de scholen (Teunissen et al., 2021), was het verbod vermoedelijk kosteneffectief geweest – met dus lagere kosten per voorkomen besmetting dan bij schoolsluiting.

Kleine maatregelen kunnen ook helpen

Er zijn nog meer van dergelijke kleine maatregelen denkbaar, zeker in periodes waarin geen strenge maatregelen gelden. Zo zou de overheid over enige tijd misschien kunnen bepalen dat de weer geopende niet-essentiële winkels, zoals kledingzaken, alleen korting mogen geven op doordeweekse dagen voor 12.00 uur. Ook de parkeertarieven zouden op deze tijden kunnen worden verlaagd.

Verder zou de horeca verplicht kunnen worden om doordeweeks 25 procent korting te geven op voor 12.00 uur bestelde consumpties. Dit mag desgewenst gefinancierd worden door hogere prijzen na 12.00 uur. Sterker nog, de overheid of de ondernemers zouden kunnen regelen dat de prijzen na twaalven in alle horecagelegenheden flink hoger worden, om het aantal gasten en daardoor het aantal besmettingen te reduceren. Daarbij is er bij minder drukte mogelijk toch een mooie omzet.

Behalve prijsmaatregelen zijn er ook andere instrumenten. Zo kan, bijvoorbeeld, langs juridische weg wellicht beter voorkomen worden dat bedrijven werknemers onder druk zetten om naar de zaak te komen als dat niet noodzakelijk is.

Sommige kleine maatregelen kunnen vermoedelijk makkelijk een heel jaar gelden. Dat zou ideaal zijn. Immers, als we aan het begin van een nieuwe golf, wanneer er nog nauwelijks mensen ziek zijn, het aantal besmettingen met tien procent reduceren, dan is bij verder gelijk beleid de top van de golf ook tien procent lager. Een kleine maatregel die een heel jaar geldt kan dus evenveel effect hebben als een grotere maatregel die twee maanden geldt.

Naar systematische analyses

Om het beleid zo kosteneffectief mogelijk te laten zijn, zouden alle soorten maatregelen overwogen en geanalyseerd moeten worden. Zijn ze uitvoerbaar? Wat zijn de kosten? Hoeveel minder besmettingen levert het op? Niemand weet hoe lang corona en haar nieuwe varianten een probleem zullen zijn. Maar als we nu onderzoek doen, dan maken vele kleine maatregelen samen het later misschien mogelijk om de scholen open te houden, of om de horeca minder snel te sluiten.

Zo’n systematische analyse van de mogelijke maatregelen zou bijvoorbeeld kunnen starten met een publieke brainstorm over de vraag welke kleine (en grote) maatregelen er nog meer mogelijk zijn. De aangedragen ideeën zouden dan, samen met de al bekende maatregelen, door een economisch onderzoeksbureau kunnen worden geanalyseerd. Dat bureau schrapt dan de minder goede ideeën, en bepaalt van de overblijvende maatregelen de kosten. De epidemiologen kunnen daarna, op basis van recente inzichten, de effecten van de individuele maatregelen op de besmettingen serieus schatten.

Zo ontstaat dan een rangorde van kosteneffectieve maatregelen, en een basis voor goed beleid dat ook het kleine eert.

Literatuur

Teunissen, S., T. van Dijk en R. Nissen (2021) Schoolsluiting schaadt economie of termijn fors. ESB, 106(4793), 18–19.