.
2Jaargang 100 (Economencafé) maart 2015
Economencafé
‘Risicodeling bij pensioenen is economisch slim’, stelde
Overbeek. ‘Maar willen we nog herverdelen, van jong naar
oud, van man naar vrouw ? En willen we nog een verplicht
pensioen via de werkgever opbouwen, terwijl een groeiend
aantal zelfstandigen wordt buitengesloten? En moeten pen-
sioenfondsen nog wel op dezelfde manier worden samen –
gesteld? Het ‘beste idee’ van het panel beloofde hij door te
geven aan de staatssecretaris, aangezien het kabinet nog dit
jaar een nieuwe visie op het pensioenstelsel wil presenteren.
Dat het huidige systeem tekort schiet, daarover waren alle
vier de panelleden het eens. Bas Jacobs, een collega van De
Vries aan de Erasmus Universiteit, sprak van een ‘ongedekte
rekening’ van miljarden, die het huidige stelsel herbergt,
‘zolang mensen geloven dat hun pensioenen zijn gegaran –
deerd en ieder jaar worden gecorrigeerd voor inflatie’.
Hij ziet meer problemen: De dekkingsgraden bij de fond –
sen schieten omlaag door de lage rente. De verplichtingen
verveelvoudigen. Als gevolg van de toezichtregels zijn
fondsen gedwogen procyclisch beleid te voeren: premies
verhogen en uitkeringen niet corrigeren voor inflatie of ver –
lagen. Daarnaast moeten ze risico-avers beleggen in slechte
tijden wanneer risicovrije beleggingen weinig opleveren.
‘De bestaande structuren werken niet meer’, stelde Jacobs.
Hoe hij dan een nieuw pensioenstelsel zou inrichten, vroeg
een van de twee debatleiders, Ernst van Koesveld, topamb –
tenaar bij VWS. ‘Iedereen een eigen pensioenpotje’, zei Ja –
cobs. Daar storten mensen zelf een bedrag op en laten het
beheren door een pensioenuitvoerder die ze zelf kiezen.
Dat betekent geen risicodeling meer tussen generaties, geen
herverdeling meer tussen mannen en vrouwen, maar ook
tussen lager en hoger opgeleiden, geen doorsneepremies, geen sociale partners die in de pensioenfondsen de dienst
uitmaken. En geen toezichtproblemen met discussies over
rekenrentes.
‘Je krijgt waarvoor je hebt gespaard. En de AOW vangt
het risico op als je langer leeft’, aldus Jacobs. Al zou het lang
levenrisico volgens hem ook verplicht aanvullend kunnen
worden verzekerd.
Maar de andere twee panelleden, Michiel Bijlsma, hoofd
Marktordening bij het CPB en Rabo-econoom Hans Ste
–
geman, hoofd Speciale Projecten, gaat deze vereenvoudi-
ging van het pensioenstelsel te ver. Het overboord gooien
van de solidariteit, de risicodeling , is geen goed idee. Ook
de meerderheid van de economen in Studio Dudok wil de
solidariteit overeind houden, bleek toen ESB-hoofdredac-
teur Sandra Phlippen, ook discussieleider, de vraag aan de
zaal voorlegde.
‘Een zekere mate van risicodeling moet je handhaven’, zei
Stegeman. De meeste mensen zijn risico-avers en kunnen
risico’s lastig inschatten, voerde Bijlsma aan. ‘Maar in mijn
pensioensysteem is sparen wèl verplicht’, voerde Jacobs aan.
Er is teveel onderzoek bekend, o.a. uit de VS en Engeland,
dat ouderen verarmen omdat ze te weinig of niet gespaard
hebben. Dat wil de Rotterdamse hoogleraar voorkomen.
‘Dat vind ik wel paternalistisch’, zei een bezoeker in de zaal
die meer keuzevrijheid wil. En waarom kunnen deelnemers
aan een pensioenfonds hun bestuur niet zelf kiezen, wilde
een ander weten en doelde op de vertegenwoordigers van
bonden en werkgevers die in de fondsbesturen zijn be –
noemd. Daarbij plaatste Stegeman ook vraagtekens. ‘Hoe
organiseren we de transitie naar een ander pensioensys-
teem, als je mensen die in de huidige structuur een rol spe -MICHÈLE
DE WAARD
Financieel-econo-
misch journalist en
publicist
‘D
oe alsof je zzp’er bent. De hele arbeidsmarkt is flexibel ge –
worden. Hoe zou je dan met je pensioen omgaan?’ Casper
de Vries, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit, gooit graag
een steen in de vijver. Tijdens het Economencafé, eind maart
in de Haagse Studio Dudok, spoorde hij de volle zaal met jonge economen aan
vooral vanuit ‘het nieuwe’ te denken. De hele arbeidsmarkt kantelt! Dat vraagt
om nieuwe ideëen om het systeem houdbaar te maken. ‘Zet het retrodenken
overboord’, zei De Vries, een van de vier panelleden. Out of the box-denken is
kenmerkend voor het Economencafé, georganiseerd door de Koninklijke Vereni-
ging voor de Staathuishoudkunde (KVS), Metaforum, de alumni-vereniging van
de Beroepsopleiding tot Financieel-Economisch Beleidsmedewerker (BoFEB)
en Economisch Statistische Berichten (ESB), het vakblad voor economen. Peter
Overbeek, een jonge beleidsmedewerker bij de afdeling Pensioenbeleid van het
ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW ) gaf de aftrap.
ESB
Economencafé
Economencafé ESB
3Jaargang 100 (Economencafé) maart 2015
len het debat laat voeren. Dat is wel een probleem.’
Minder out of the box-denken kenmerkte de discussie over
herziening van het belastingstelsel, het tweede thema dat
het panel aanpakte. ‘Waarom willen we dat? Wat kunnen
we efficiënter doen’, wilde Hans de Boer weten, werkzaam
bij Financiën. Ofwel: wat moet in het Plan-Wiebes staan?
In ieder geval moet arbeid minder worden belast, vond het
panel. En vermogensinkomsten moeten worden aangepakt,
stelde Jacobs. Stegeman beaamde dat.
Jacobs pleitte voor invoering van een goede vermogensbelas-
ting op vermogensinkomsten. Box 3, de belasting over spaar –
geld en beleggen, noemde hij ‘krankzinnig’. Geen enkel land
ter wereld belast vermogeninkomsten op privéniveau hele –
maal niet. ‘We belasten in Nederland alleen vermogensbezit.
Mensen moeten nu meer belasting betalen dan ze aan rente
op risicovrije beleggingen verdienen. In ieder land worden
vermogensinkomsten gewoon belast. Waarom in Neder –
land niet, vroeg hij zich af. Tegelijkertijd worden huizen en
pensioenen gesubsideerd.
En verklein de Wig , bepleitte Bijlsma. Organiseer de prik –
kels zo dat het loont voor jonge vrouwen met kinderen om
te werken.
‘Moeten lokale overheden niet meer mogelijkheden krijgen
om belastingen te innen’, wilde een econoom in de zaal we –
ten. De grote decentralisaties plaatsen gemeenten immers
ook voor hogere kosten. ‘Ze lopen met de decentralisaties
in ieder geval meer risico’, beaamde Bijlsma.
Jacobs toonde zich voorstander van het subsidiariteitsbe –
ginsel. ‘Regel lokaal wat lokaal kan.’ Bovendien kun je OZB
ook als een profijtheffing zien voor lokale publieke goede –
ren, zei Jacobs. ‘Als de overheid hoog waardiger publieke
goederen aanbiedt, zullen de huizenprijzen stijgen en zijn
mensen ook bereid meer belasting over de eigen woning te
betalen.’
Tegelijkertijd levert lokaal heffen een paradox op, stelde
Jacobs vast: de voordelen van decentralisatie ontstaan
doordat overheden op lokaal niveau meer informatie heb –
ben over behoeften van mensen en de kosten van voorzie –
ningen. Daardoor zullen verschillen tussen steden groter
worden. Maar zonder die verschillen ontstaan ook geen
doelmatigheidsvoordelen van decentralisatie.
In Dudok kwam ook een gevoelig Europees thema aan de
orde: het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). De bank had het dogma van prudentie in de mone
–
taire politiek overboord gezet, vond De Vries.
Het was tenslotte nooit de bedoeling dat de geldkraan door
de ECB in Frankfurt zó wijd open zou worden gedraaid.
Anderhalf jaar lang wil de bank voor een bedrag van 1.140
miljard euro aan staatsobligaties opkopen om deflatie te
voorkomen en om de kwakkelige Europese economie te
stimuleren.
De Vries had liever officiële interventie gezien waarbij di-
rect vreemde valuta worden gekocht. QE (Quantitative
Easing) blijkt toch voornamelijk effect te sorteren via de
wisselkoers. Officiële interventie is ook niet strijdig met het
Verdrag van Maastricht, zoals het opkopen van eigen staats-
obligaties eigenlijk wel is.
‘Hoe schat het panel de risico’s van de huidige economische
situatie in’, wilde Stefan Riesenbos weten, een jonge ambte –
naar bij Economisch Zaken.
Is optimisme over de aantrekkende economie in Nederland
gerechtvaardigd of wordt de groei slechts gedreven door de
lage olieprijzen, de lage eurokoers en de ruim geldpolitiek
van de ECB? ‘Ik denk dat het echt beter gaat met de econo –
mie’, zei De Vries en hij wees op de voorspelde groei van 1,7
procent dit jaar en 1,8 volgend jaar.
De monetaire specialist vreest wel dat het opkoopprogram –
ma van de ECB verstorend gaat werken. De bank doet er
volgens De Vries daarom goed aan zo snel mogelijk met het
programma op te houden. ‘Drie jaar geleden was stimule –
ring van de economie met QE nog actueel. Nu we in een
opgaande conjunctuur zitten niet meer, aldus De Vries.
Stegeman sprak van een ‘enorm monetair experiment’. Al –
leen Jacobs zag de zin in van ECB-president Draghi’s han –
delwijze. ‘Het is een paardenmiddel, maar het helpt wel.’ Hij
wees op de twee landen, die QE het meest agressief hebben
doorgevoerd en momenteel weer groeien: de VS en Enge –
land.
Jacobs zei weinig optimistisch te zijn over de duurzaamheid
van de huidige groei. Er bestaat een ‘giftig cocktail’ van nog
altijd hoge schulden, zowel publiek als privaat, onderbeste –
ding en een overheid die de private sector nauwelijks on –
dersteunt.
Bovendien, de wezenlijke les van de crisis is volgens hem
niet geleerd. ‘Hoe krijgen we een stabiele structuur van
onze financiële instellingen. De huidige financiële archi-
tectuur is nog uiterst fragiel’, meent Jacobs. Hij begrijpt de
zorgen van de ECB-president wel. ‘Draghi ziet de Europese
landen in een korset zitten en wil met QE een extra impuls
te geven. Als we in een schuld-deflatiespiraal terecht ko –
men, zijn we veel verder van huis.’
Ook Michiel Bijlsma van het CPB zei wel ‘wat pessimis-
tisch’ te zijn. Hij noemde drie terreinen die niet direct
groeibevorderend werken: de technologie, de demografie
en de balansrecessie. ‘Er worden te weinig nieuwe vindin –
gen gedaan. Mensen verouderen, er komt te weinig jonge
aanwas op de arbeidsmarkt en het afbouwen van schulden
betekent dat mensen minder uitgeven.’
Biedt een loonimpuls voor werknemers dan geen soelaas,
wilde iemand uit de zaal weten. ‘Daar zal het midden- en
kleinbedrijf niet gelukkig mee zijn’, reageerde Stegeman.
Geef dan liever het bedrijfsleven lastenverlichting , sugge –
reerde hij. Daar profiteert uiteindelijk iedereen van.
Auteur
Categorieën