Ga direct naar de content

Het coronaboek dat het Nederlandse beleid nu nodig heeft

Geplaatst als type:
Geschreven door:
Gepubliceerd om: april 5 2022
Walburgpers

Het zeer leesbare boek van Christ Klep fileert het Nederlandse coronabeleid. In deze gezondheidscrisis troefden percepties (en emoties) vaak de werkelijkheid af en bleken rationele afwegingen moeilijk. Hoe zou dat beter kunnen?

We hebben alles onder controle van Christ Klep verschijnt precies op tijd. Door kolkende emoties ontbrak lang de bestuurlijke en wetenschappelijke ruimte voor discussie over coronabeleid. Zakelijke benaderingen zoals kostenbatenanalyses hadden nauwelijks invloed (Tukker, 2022) en veel keuzemogelijkheden (financiële prikkels, zero-covid, activering van code zwart) werden emotioneel weggeredeneerd of politiek taboe verklaard. Nu de natuur zelf met omikron (besmettelijker, maar veel minder gevaarlijk dan delta) een probate remedie lijkt te bieden, ontstaat er ruimte voor een te lang uitgesteld debat.

Noodzaak debat

Een debat dat nu gevoerd moet worden, want het gevaar is nog niet geweken (van Bergeijk 2021). De mondiale vaccinatiegraad is minder dan zestig procent en er blijven dus overal voedingsbodems waarin het virus muteert. Daartussen zullen nog besmettelijkere varianten zitten.

Geloofwaardig beleid is daarbij een onmisbaar element van de oplossing. De realiteit is dat de techniek (vaccins, testen, apps) geen echte oplossing blijkt te kunnen bieden, zeker niet als naleving van maatregelen en therapietrouw beperkt zijn.

De risicomaatschappij

Het eerste kerninzicht in Klep’s analyse is de risicomaatschappij, een op welvaartsstaat en voorzorgprincipe gebaseerd risicocollectief met een sterk ontwikkelde “inquisitiedemocratie” en “risicoregelreflex”. Naast vertrouwde (veelal natuurlijke) risico’s ontstaan nieuwe door de mens geschapen risico’s zoals Global Warming en de kernwapendreiging– naar verwachting ontwrichtend, dikwijls onzichtbaar en met onbekende frequentie. Bij deze nieuwe risico’s verlaten overheid en burgers zich op de wetenschap die zich stelliger uit “moet” spreken dan de beschikbare kennis rechtvaardigt. Zo ontstaat gekrakeel en oppositie, maar ook een (te) nauwe symbiose tussen wetenschap en beleid, die zich in Nederland in de coronacrisis bovendien te zeer verengde tot het medische domein. Dit is een context waarin elitair groepsdenken, vertekeningen in risicopercepties, risico-overmoed en worst-case denken ontstaan. Is multidisciplinairiteit de oplossing of moeten we aan hoogontwikkelde permanente improvisatie als mogelijke oplossingsrichting denken?

Gebleken is dat één op de tien Nederlanders geen coronamaatregelen wil; een vijfde hield zich er niet aan (Kanne, 2021). Dat zijn overduidelijke minderheden, maar wel zo groot dat de pandemische dreiging van een acuut zorginfarct voortdurend boven de maatschappij hangt. De implicaties van dit empirische gegeven voor het risicomanagement van toekomstige pandemieën moeten nog indalen: dokters schrijven een kuur voor, maar te veel patiënten willen het medicijn niet slikken.

Overheid moet optreden

Dit brengt ons bij Klep’s tweede kerninzicht: pandemiebestrijding is een publiek goed. Daarom treedt het dilemma van collectieve actie (het vrijbuitersprobleem) op: als een bevolking de regels opvolgt, kan het individu die regels breken juist omdat het gedrag van anderen de pandemie dempt. Individueel risicovol gedrag wordt daardoor onvoldoende afgestraft en heeft belangrijke externe effecten. De overheid wil vrijbuitergedrag beperken en, gegeven de maatschappelijke en politieke randvoorwaarden, worden risicocommunicatie en -framing daardoor belangrijke beleidsinstrumenten. Om draagvlak te behouden, moet de overheid in ieder geval pretenderen in charge te zijn. Symbolische maatregelen kunnen, aldus Klep, daadkracht en rationaliteit uitstralen (goed voor het draagvlak), maar evengoed manipuleren en misleiden (slecht voor het draagvlak).

Lockdown was de echte black swan

We hebben alles onder controle heeft een blinde vlek: er wordt onvoldoende onderkend dat het coronavirus geen nieuw risico is. Het Kabinet Balkenende onderkende in 2009 dat ‘De uitbraak van een grieppandemie (…) één van de grootste risico’s voor de Nederlandse samenleving’ is. Binnen een decennium verdween dat gevoel, maar dit maakt het pandemie-risico niet nieuw: het is al mijn derde pandemie en als je nu 25 bent dan maak je er waarschijnlijk nog vier mee.

De Black Swan van corona (het echt nieuwe risico) bleken de risicomanagers zelf met onverwachte bedrijfs- en schoolsluitingen en mobiliteitsbeperkingen, die in geen enkel protocol waren voorzien voor een grieppandemie. Zo konden de lockdowns ons economen overvallen. Er is werk aan de winkel. Economen konden destijds niet weten dat harde lockdowns mondiaal massaal zouden worden ingezet. Ze weten dat nu wel.

Literatuur

Bergeijk, P.A.G. van (2021), De volgende pandemie, Walburg

Kanne, P. Draagvlak coronamaatregelen & gedrag. I&O Research Rapport, 2021/178.

Klep, C. (2022) We hebben alles onder controle: Risico en corona. Walburg Pers, ISBN 9789462498655 index, 204 blz.

Tukker, A. (2022) Coronacrisis toont grenzen van kosten-batenanalyses. ESB. Te verschijnen.

Auteur

Categorieën