Gemeenten werken regelmatig samen om specialistische vaardigheden te delen of kosten te drukken. De afgelopen jaren stagneert het aandeel van de gemeentebegrotingen dat in samenwerking wordt besteed, maar het is de vraag of dat zo zal blijven.
Het aandeel van de gemeentelijke uitgaven dat via samenwerking verloopt, is voor de gemiddelde gemeente in de afgelopen vijftien jaar bijna verdrievoudigd van 8 naar 22 procent (figuur). Deze groei is geconcentreerd in de periode vóór 2015. In 2007 kregen gemeenten er op het sociale domein taken bij door de Wet maatschappelijke ontwikkeling. En in 2015 werden er opnieuw omvangrijke taken in het sociale domein aan gemeenten overgedragen, waaronder de jeugdzorg. Om dit aan te kunnen, hebben veel gemeenten hun samenwerking in de aanloop naar 2015 geïntensiveerd. In 2020 is het sociale domein goed voor 56 procent van alle uitgaven via gemeentelijke samenwerking. In 2005 was dat nog 35 procent.
Sinds 2015 lijkt de groei eruit, al wordt de dip in 2017 waarschijnlijk verklaard door een verandering in de classificatie van gemeentelijke taken (‘iv3’). Overigens groeide het gewogen gemiddelde, waarin grote gemeenten zwaarder meetellen, al eerder niet meer. De stagnatie komt waarschijnlijk door het uitblijven van grote nieuwe decentralisaties.
Nieuwe decentralisaties kunnen de samenwerking op andere terreinen de komende jaren echter weer versterken. Gemeenten worden geacht bij te gaan dragen aan het bereiken van landelijke doelen op terreinen als klimaatadaptatie, energietransitie, digitale transformatie en woningbouw. Waarschijnlijk zullen gemeenten ook hierbij de samenwerking zoeken.
Op gemeentelijke samenwerking is veel kritiek: het zou leiden tot een bestuurlijke ‘spaghetti’, en het zet de democratisch gekozen gemeenteraad op afstand. Samenwerkingsverbanden hebben geen gekozen besturen, maar nemen wel beslissingen die mensen persoonlijk kunnen raken. Te veel samenwerking kan de lokale democratie dus schaden. Als alternatief voor samenwerking wordt wel naar gemeentelijke herindeling gewezen, maar in de praktijk blijkt dat herindeling niet tot minder samenwerking leidt. Wel verlaagt herindeling de verkiezingsopkomst en schaadt het dus ook de lokale democratie. Misschien kunnen taken die een grotere schaal vereisen beter bij de provincies worden ondergebracht.
Auteur
Categorieën