Hoe gaan we om met Griekenland en de torenhoge schuld die het land heeft opgebouwd? Het ferme ‘afspraak is afspraak’ stemt vele Nederlanders tevreden: hun politici weten van geen wijken tegen die onbetrouwbare Grieken. Er is ook een andere mogelijkheid, waarin we de morele orde die we delen in Europa herijken en kwijtschelding en herstel meer zijn dan blijken van een softe aanpak.
Tijdgeest
Tegen de tijdgeest in, pleiten wij voor een aanpak waarin realisme samengaat met een verhaal waarin economische en levensbeschouwelijke noties een rol spelen. Afspraken hebben als doel om de relaties binnen een gemeenschap ordentelijk te laten verlopen. Als, zoals nu in het geval van Griekenland, er sprake is van een crisis omdat de afspraken zijn geschonden, is het mogelijk noties van schuld en verzoening een rol te laten spelen?
Soft
Woorden als vergeving en verzoening kunnen de indruk wekken van een softe boodschap. Het tegendeel is het geval. De theologie stimuleert tot een helder realisme ten aanzien van wat mensen fout doen. Verzoening betekent niet door de vingers zien, maar het beestje bij de naam noemen en realistisch zijn. Laten we naar de baten kijken.
Reflectie
Een gezonde zondeleer nodigt uit tot reflectie, waarin men zich niet door het kwaad laat bedelven. Onverbiddelijke sancties en straffen (‘betalen tot de laatste cent’) zijn vaak nadeliger dan ruimte maken naar de toekomst. Het Griekse voorbeeld laat alle dimensies van het aloude begrip van verzoening zien.
Oude testament
Het verhaal van Jozef en zijn broers uit het oude testament is een mooi voorbeeld van hoe herstel van geschonden vertrouwen laagje voor laagje voor laagje wordt opgebouwd. Jozef is door zijn broers verkocht aan een rondreizende karavaan. Eenmaal tot onderkoning in Egypte gepromoveerd, onderwerpt hij zijn broers aan tergend lang durende testen. Het doel van Jozef was niet om zijn broers te vernederen of ze maximaal te straffen, maar om de bezien of er ruimte was voor een gezamenlijke toekomst.
Nieuwe start?
Dit nu is precies de situatie met de Grieken. De Grieken hebben nagelaten om zich aan de Europese regels te houden, hebben daarbij dubieuze boekhoudtrucs toegepast en hebben hun instituties waaronder het innen van belasting niet op orde. Is er, nu in het nieuwe Griekse kabinet de corrupte Griekse elite op een zijspoor is gezet, een nieuwe start mogelijk?
Net als bij het verhaal van Jozef kunnen nieuwe afspraken de oude prima vervangen als het doel de heling van de relatie is. Maar wie garandeert dan dat deze afspraken wel werken?
Stap voor stap
Hiervoor is allereerst nodig dat de polariserende toon in het debat verdwijnt en communicatie gericht is op toekomstig wederzijds vertrouwen. Stap voor stap zal daarbij duidelijk moeten worden dat ook in Griekenland zelf de morele orde merkbaar verandert (afspraken nakomen, belastingen innen en geen economie bouwen op schuldenbergen). Tekenen daarvoor zijn aanwezig, gezien de verzoenende toon van de Griekse minister Varoufakis en de hervormingen die in Griekenland al zijn ingezet, ook erkend door de OESO, maar nog niet doorgedrongen tot de publieke opinie in de rest van Europa.
Economie en theologie
Een model van verzoening is niet alleen theologisch maar ook economisch te motiveren. Immers is het helder als schulden onhoudbaar zijn, ze ook niet terugbetaald worden door de Grieken uit de eurozone te gooien. Roekeloos leengedrag kan alleen plaatsvinden door roekeloos uitleengedrag van de andere eurolanden. Verzoening betekent aanpassing van twee kanten, op basis van gelijkwaardigheid en respect.
Twee kanten
Als beide patijen bereid zijn dit helingsproces in te zetten, kan de relatie bestendigd worden en getest. Bij toekomstige acties zullen de Grieken beter rekening houden met hun verplichtingen in Europa terwijl de andere lidstaten beter kunnen rekening houden met de context en de al geleden schade.
Vergeving
In het huidige maatschappelijke klimaat is er een onderwaardering voor vergeving omdat deze mechanismen vaak ten onrechte geassocieerd worden met een softe aanpak. Omdat straffen maatschappelijk tastbaarder zijn, worden de baten overschat. Indien er ook bij de Grieken zelf een belangrijke motivatie is hun eigen morele orde te herijken, is er een basis waarin vergeving voor alle partijen beter kan uitpakken dan straffen. Vergeven is niet vergeten, maar werken aan een gemeenschappelijke toekomst. Daar is niets softs aan.
Co-auteur Kees van der Kooi is hoogleraar systematische theologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, verschenen in Trouw 27-2
Auteur
Categorieën