Een reële blik op risico-gestuurd coronabeleid

In reactie op ons pleidooi in een artikel in het NRC waarin wij pleiten voor een ander, meer risico-gestuurd coronabeleid, kwamen reacties zoals bijvoorbeeld van Sandra Phlippen in het FD van 22 december. De coronacrisis gaat over vragen van leven en dood. Elk mensenleven is veel waard. Een discussie daarover roept dus begrijpelijkerwijs veel emoties op, waarbij de nuance soms verloren gaat en een nuchtere afweging van voor- en nadelen onmogelijk wordt. In dit stuk proberen wij een aantal vooroordelen over onze argumentatie weg te nemen.

De suggestie is soms dat wij economische belangen zouden willen laten prevaleren boven gezondheid. Onze voorstellen zijn niet bedoeld om de economie, maar om levens te redden. Ze redden levens omdat ze zelf-isolatie van kwetsbare mensen beter faciliteren, omdat ze overbelasting van de zorg voorkomen, omdat ze sneller groepsimmuniteit onder jongeren bewerkstelligen, en omdat ze werkloosheid, faillissementen en onderwijsachterstanden voorkomen. Het is inderdaad onmogelijk om al deze voor- en nadelen precies te berekenen, maar wat we ondertussen wel weten is dat risico-gestuurd beleid beter scoort ten opzichte van een generiek beleid in termen van geredde levensjaren.

Ja, vaak wordt een korte scherpe lockdown bepleit. Dat is echter alleen theoretisch effectief als daardoor het aantal besmettingen zover daalt dat het virus volledig kan worden uitgebannen. Dat vergt een keiharde lockdown van ruwweg 12 weken zoals in China en Australië. En ook daarna zijn instrumenten nodig die in Nederland niet zomaar acceptabel zijn, zoals een test- en isolatieplicht, verplicht gebruik van een app, overheidstoegang tot ieders locatiedata en betaalgegevens, hoge straffen en dichte grenzen. Al deze maatregelen zijn terecht afgewezen door de Tweede Kamer. We hebben in Nederland bijvoorbeeld alleen al 100.000 grenswerkers. En zeker nu een vaccin in zicht komt is er geen noodzaak om tegen hoge kosten het virus volledig proberen te onderdrukken. Overigens: landen met de strengste lockdowns om ons heen hebben de hoogste mortaliteitscijfers.

Dat maakt een andere strategie veel kansrijker. Een besmette jongere is op korte termijn voor vatbare ouderen een gevaar, maar op middellange termijn is het voor hen juist een bescherming omdat besmetting bijdraagt aan groepsimmuniteit. Volgens Jaap van Dissel waren er begin december tenminste 2 miljoen mensen immuun door eerdere besmetting, ruwweg 20% in de leeftijdsgroep tussen 15 en 30 jaar. Inmiddels ligt dat percentage hoger. Daarnaast is er een grote groep die weinig tot geen klachten ervaart bij besmetting. Samen met vaccinatie van degenen die kwetsbaar zijn voor corona dragen besmettingen onder de gezonde bevolking daarmee bij aan een zo snel mogelijke beëindiging van deze crisis. Groepsimmuniteit is dus veel minder ver weg dan vaak wordt gedacht.

Het kabinet moet nog steeds bepalen welke maatregelen na 19 januari gelden totdat het virus door vaccinatie en andere vormen van groepsimmuniteit onder controle komt. Dat kan wel duren tot de zomer van 2021. Of het virus niet terugkomt in de herfst van 2021 is op zijn zachts gezegd onzeker. Houden we de scholen nog dicht tot juni? En de horeca, winkels en musea?

Dit alles laat zien dat risico’s moeten worden afgewogen: het voorkomen van slachtoffers nu, met als gevolg ook latere bescherming door groepsimmuniteit en de slachtoffers de komende jaren door de maatschappelijke ontwrichting van lockdowns. Voorstanders van harde lockdowns rekenen lange termijn gezondheids- en maatschappelijke schade nooit mee.

De door ons bepleitte beleidsrichting wordt soms als onrealistisch beschouwd, omdat de corona-kwetsbaren niet volledig kunnen worden afgezonderd. Ze stellen daarmee een eis aan het beleidsalternatief dat niet aan het huidige beleid wordt gesteld. Daarbij, we hebben een lijst met tientallen maatregelen opgesteld die allemaal uitvoerbaar zijn, en ieder voor zich bijdragen aan het voorkomen van besmettingen bij kwetsbaren. Volgens ons ligt het dan ook omgekeerd: voortzetting van het huidige beleid is weinig realistisch en bovendien onethisch door de schade die zij doet. De effecten van de lockdown slaan zeer ongelijk neer en beschadigen sommige groepen zeer.

De ervaring heeft inderdaad geleerd dat volledige afzondering van de voor corona-kwetsbaren onmogelijk is, maar ook dat isolatie van het virus in de praktijk ondoenlijk is. Het commentaar van Jaap van Dissel op Herstel-NL in de Volkskrant is in dat opzicht illustratief: contacten van jongeren liggen inmiddels op hetzelfde niveau als voor de crisis, terwijl ouderen die juist drastisch hebben teruggeschroefd.

De maatschappelijke praktijk heeft zich al naar de voorstellen van Herstel-NL gericht. Dat is vanuit het gezichtspunt van zowel jong als oud begrijpelijk; jongeren lopen immers nauwelijks risico. Dit maakt het beleid dat het kabinet nu uitdraagt zo riskant: het zaait maatschappelijke verdeeldheid doordat jongeren bedoeld of onbedoeld voor de crisis verantwoordelijk worden gehouden. Onze analyse laat zien dat die diagnose op zijn best twijfelachtig is. Hetzelfde geldt voor degenen die menen dat een risico-gestuurd beleid ethisch of juridisch onverdedigbaar is. Een samenleving mag groepen vragen in hun gedrag rekening te houden met risico’s daarvan voor andere groepen, maar mag zij groepen verplichten om hun leven op te schorten als feitelijke onderbouwing daarvoor mager is?.

Dit is waar risico-gestuurd beleid om gaat. Een samenleving waar mensen in de gelegenheid gesteld worden om eigen regie te voeren, en zoveel mogelijk zelf kunnen beschikken over de risico’s die ze aan willen gaan. Wij pleiten voor beleid dat kwetsbaren veel effectiever dan nu het geval is helpt om zich te beschermen. Door hen maximaal te faciliteren om zichzelf zo goed mogelijk tegen de gevaren van corona te beschermen hoeven er geen onredelijke offers van derden te worden gevraagd.