De emoties liepen hoog op toen Pfizer en Moderna aankondigden dat ze voor nieuwe vaccinbestellingen hogere prijzen zullen vragen. Er is verontwaardiging en boosheid over de enorme winsten die bedrijven maken, maar ook begrip voor de prijsverhoging omdat de bedrijven via hun vaccins veel gezondheidswinst opleveren. De argumenten voor deze prijsverhoging zijn echter vaak drogredeneringen. Dit zijn de vijf meest gehanteerde.
De vergelijking met andere uitgaven
Het vaccin is in absolute zin niet duur, zo’n 20 euro. Deze prijs wordt dan vaak vergeleken met andere uitgaven die minder gezondheidswinst opleveren, zoals testen. Deze vergelijking gaat mank. Het gaat erom wat een redelijke prijs (en daarmee redelijke winst) is voor een vaccin. Het mag dan 20 euro zijn, maar vermenigvuldigd met een fors deel van de wereldbevolking leidt dat nog steeds tot een astronomische winst.
De vergelijking met gezondheidswinst
De prijzen worden vaak verdedigd met de gezondheidswinst die het oplevert. Zonder vaccin zouden we nog veel meer kosten hebben gemaakt. Deze redenering is in beginsel correct, in de zin dat bedrijven ruimschoots beloond mogen worden voor het in razend tempo ontwikkelen van een werkbaar vaccin in een mondiale pandemie, zelfs als deze deels met publiek geld is ontwikkeld. De vraag is evenwel waar de grenzen liggen. In andere delen van de economie wordt de winst begrensd door concurrentie. Is de concurrentie uitgeschakeld dan zijn er mededingingsautoriteiten. Alleen in de markt voor geneesmiddelen en vaccins zijn die autoriteiten – uitzonderingen daargelaten – relatief machteloos en dreigt een situatie waarbij bedrijven een onredelijk deel van de gezondheidswinst naar zichzelf kunnen schuiven
De vergelijking met andere vaccins
Nu uit onderzoek is gebleken dat de mRNA vaccins van Pfizer en Moderna een hogere bescherming bieden tegen besmetting en tegen een ernstig ziekteverloop dan de concurrenten wordt geargumenteerd dat dat dan ook meer waard is. Ook voor andere geneesmiddelen wordt zo’n ‘waardemethode’ vaak gehanteerd als verdediging voor de prijs: als iets twee keer zo goed werkt als het alternatief, dan mag het ook twee keer zoveel kosten is de redenering. Los nog van de validiteit van deze redenering, is de waardemethode niet bedoeld om achteraf de prijs bij te werken.
De winst is nodig voor verdere Research en Development
Bedrijven zullen verder investeren in de ontwikkeling van hun geneesmiddel. In dit geval: betere vaccins, die ook tegen de nieuwe varianten werken. Dat kost uiteraard geld. Farmaceuten worden evenwel al ruimschoots beloond voor R&D-inspanningen. Er is hierbij sprake van een sociaal contract, in lijn met principes van zorgvuldigheid in het maatschappelijk verkeer. Dit sociale contract zegt dat burgers het bedrijfsleven de ruimte geven in ruil voor innovatie. Een dergelijk (impliciet) sociaal contract werkt alleen als beide partijen zich eraan houden. Zo zouden burgers zich niet aan het sociale contract houden als ze (via de politiek) willekeurig het patent zouden afpakken (bijvoorbeeld via een dwanglicentie). Voor de farmaceut geldt dat op het moment dat ze al ruimschoots zijn gecompenseerd voor hun inspanningen inclusief innovatiebonus en compensatie voor mislukkingen, een extra bonus vragen voor doorontwikkeling van het product een schending vormt van dit sociale contract.
Het is ongepast de morele kaart te spelen
Ook het argument dat criticasters te snel de morele kaart spelen wordt gebruikt. Tenslotte heeft Brussel ingestemd met deze prijzen, dus dan is er toch draagvlak voor? Het zou bovendien ongepast zijn om de morele kaart te spelen want voor je het weet gaan overheden eisen dat fabrikanten tegen kostprijs produceren. Een merkwaardige redenering. Ten eerste kunnen overheden dat helemaal niet eisen. Ten tweede, wat is er mis met een moreel oordeel? In elke sector moeten bedrijven zich afvragen welke morele grenzen er zijn bij het najagen van zo veel mogelijk winst. De farmaceutische sector is hier niet van uitgesloten.
Tot slot
Prijsverhogingen worden vaak verdedigd met drogredeneringen. Het wordt tijd om ons te bezinnen wat een redelijke prijs is voor geneesmiddelen en vaccins en tegelijk bedrijven gestimuleerd blijven worden om R&D-inspanningen te doen. Dat betekent dat niet alleen fabrikanten, maar ook overheden zich moeten buigen over nieuwe methoden en voorwaarden om prijzen vast te stellen zodat prijsverhogingen als ze plaatsvinden een deugdelijke maatschappelijke motivatie hebben.
Noot: In het Nederlands Dagblad verscheen op 10 augustus 2021 een artikel van vergelijkbare strekking van dezelfde auteurs.
Auteurs
Categorieën