Die €2000 steek ik graag in mijn aanbouw

Hoog tijd dat de ECB de gewone burger in de eurozone cheques gaat sturen

Oké, ik preek voor eigen parochie. Over anderhalve maand laat ik mijn huis uitbouwen, maar eigenlijk heb ik er net niet genoeg geld voor. Om alles helemaal naar wens te krijgen, moet ik er nog een paar duizend euro extra tegenaan gooien. Dat kan op zich, maar dan slinken mijn reserves meer dan me lief is. Dus daarom dacht ik aan Mario Draghi, de man die in onbeperkte hoeveelheden geld kan scheppen en daar momenteel ook nadrukkelijk mee bezig is. 

De president van de Europese Centrale Bank (ECB) doet het alleen op de verkeerde manier. Het lijkt me hoog tijd dat hij zijn ‘QE-beleid’, zijn opkoopprogramma van vooral staatsleningen, herziet en omvormt tot een ‘QE for the people’. In plaats van liquiditeiten in het financiële systeem pompen, moet hij rechtstreeks cheques uitschrijven aan alle burgers van de eurozone. De indirecte die hij nu stuurt, komen namelijk niet aan. Mijn bank weigert in ieder geval de lage marktrentes die de ECB heeft geënsceneerd aan mij door te geven.

Helikoptergeld

Eerlijk gezegd vind ik het een gemiste kans dat de monetaire beleidsmakers niet onmiddellijk voor ‘helikoptergeld’ zijn gegaan toen ze in januari besloten de geldpers aan te zetten. Als ze wat beter de Amerikaanse, Britse en Japanse voorbeelden hadden bestudeerd, dan hadden ze kunnen weten dat de opkoopprogramma’s niet zo heel veel zoden aan de dijk zouden zetten.

Het idee achter kwantitatieve verruiming (Quantitative Easing) is dat de marktrentes dalen als gevolg van het opkopen van obligaties. Door de lagere rente wordt het aantrekkelijker om geld te lenen. Als de consumptie en de investeringen daardoor toenemen, zal de economie groeien en de inflatie terugkeren rond de doelstelling, wat het oogmerk van de ECB is. 

Tot zover de theorie. Noch in de VS, noch in het Verenigd Koninkrijk en Japan, is de kredietverlening in de afgelopen jaren noemenswaardig opgelopen. Terwijl de balans van de Fed vrijwel is vervijfvoudigd sinds 2009, is de geldhoeveelheid met 57% gestegen, maar de kredietverlening slechts met 15% opgelopen, zo blijkt uit cijfers van zakenbank Nomura. In het Verenigd Koninkrijk is die kredietverlening in die periode zelfs met 18% afgenomen.

Ruimte voor groei

Vooruit, in de VS maakten de lagere rentes het voor gezinnen gemakkelijker hun schulden terug te betalen. Dat betekent wel degelijk dat er in de toekomst meer ruimte voor groei ontstaat. Maar in de eurozone waren de marktrentes begin dit jaar al veel lager dan toen de Federal Reserve met QE begon. Zo heel veel ruimte voor verdere dalingen was er al niet. Daarnaast is er het probleem dat de kredietverlening in de eurozone vooral via de banken verloopt en niet rechtstreeks via de markt, zoals in de VS. Als de Europese banken de lage rentes niet doorgeven, komt de groei-impuls dus niet aan. 

Verder is het zo dat het in de VS veel gewoner is dat mensen zelf, via een effectenportefeuille, beleggen voor hun oude dag. Aangezien een opkoopprogramma de koersen op financiële markten opjaagt, zorgt dat voor een welvaartseffect en tot extra consumptie. Dat effect is vermoedelijk in de VS veel groter dan in Europa.

Meer ongelijkheid

Nu is het ook zo dat QE vooral gunstig is voor de mensen die effecten bezitten, de rijken in de samenleving dus. Als die mensen nog rijker worden, zullen ze dat geld niet direct spenderen. Het zijn vooral armen die hun geld laten rollen — als ze het hebben. QE vergroot met andere woorden de inkomensongelijkheid in de samenleving. Daar is een centrale bank toch echt niet voor opgericht. Daarnaast zijn die extra lage rentes misschien wel erg leuk voor debiteuren, maar ze zorgen er ook voor dat consumenten en bedrijven niet meer even nadenken voor ze geld aan het werk zetten. QE zorgt dus voor misallocatie van middelen. 

Ook komt er niets terecht van het proces van creatieve destructie. Niet-levensvatbare bedrijven gaan niet failliet en blijven beslag leggen op de beschikbare middelen. Ten slotte blaast al dat centralebankgeld zeepbellen op de financiële markten. En we weten allemaal dat zeepbellen één kenmerk hebben, namelijk dat ze op enig moment uiteenspatten, wat altijd voor heel veel rommel zorgt. 

‘QE Infinity Paradox’

Alberto Gallo, hoofd credits bij RBS, vatte de bijwerkingen van QE mooi samen in een infographic. Ze leiden allemaal tot een lagere potentiële economische groei. Als overheidsingrepen in de vorm van extra begrotingsimpulsen of structurele hervormingen uitblijven – en dat blijven ze helaas – dwingt dat de centrale bank voortdurend tot nieuwe stimuleringsrondes. Gallo noemt dit de ‘QE Infinity Paradox’.

Geen wonder dat de laatste tijd steeds meer analisten zeggen dat de keizer geen kleren aan heeft. De centrale banken zijn machteloos geworden. Met geen mogelijkheid krijgen ze de inflatie terug op het beoogde 2%-niveau. Nu moet gezegd dat de (westerse) economieën momenteel best redelijk draaien, maar toch ook weer niet zo goed dat bijvoorbeeld de Fed eindelijk eens kan beginnen met een beleidsverkrapping. 

Maar wat gebeurt er als China en andere opkomende landen instorten en we overspoeld worden met deflatie? Zijn we daar immuun voor? Vermoedelijk niet. Dan kan het schrikbeeld van de centrale bankier snel dichterbij komen: een spiraal van achterblijvende vraag, continue kostenbesparingen en loonsverlagingen.

Oplossing 

Zonder echte structurele hervormingen blijft er eigenlijk maar één manier over om er echt uit te komen en dat is helikoptergeld. Dat kan op twee manieren. De centrale bank kan overheidsbestedingen financieren of een som geld bijschrijven op de rekening van iedere burger. De eerste route gebeurt eigenlijk al in de eurozone, zij het in heel bescheiden mate. Zo koopt de ECB de leningen op die de Europese Investeringsbank (EIB) in de markt heeft gezet om vooral infrastructurele investeringen mee te financieren. De ECB geeft het niet expliciet toe, maar ze drukt toch echt geld om een begrotingsstimulus mogelijk te maken. Op een veel grotere schaal is dit overigens precies de route die de nieuwe Labour-leider Jeremy Corbyn wil volgen als hij aan de macht komt.

De andere route is de cheque aan de burger.  Laat de overheid een grote langlopende (of gewoon een eeuwigdurende) lening van een biljoen euro uitgeven en tegen een coupon van 0% plaatsen bij de centrale bank. De opbrengst kan dan worden  uitgedeeld. ‘Betaal elke burger maandelijks € 250 via de belastingdiensten van de verschillende lidstaten’, schreef Carsten Brzeski, econoom bij ING DiBa, eerder dit jaar. ‘De eurozone telt zo’n 330 miljoen inwoners, dus na een jaar heeft de ECB haar balans met € 1000 mrd vergroot.’ Daarmee zou Frankfurt in de buurt van de later vastgestelde doelstelling van € 1140 mrd komen.

Of neem Francesco Giavazzi en Guido Tabellini, hoogleraren aan de Italiaanse Bocconi universiteit, die een belastingverlaging voorstelden van omgerekend 5% van het bbp in ieder Europees land, ook weer gefinancierd door staatsleningen bij de ECB te plaatsen.

Geen neveneffecten

Wellicht gebruiken burgers de geboden bestedingsruimte in eerste instantie nog voor schuldenafbouw, maar als de cheques maar blijven binnenkomen, zal het op enig moment toch worden besteed. Een betere manier om de inflatie aan te wakkeren kan ik niet bedenken. En het gebeurt zonder de neveneffecten van Gallo. 

De econoom John Muellbauer, hoogleraar in Oxford, pleit al wat langer voor de inzet van helikoptergeld. Ik heb begrepen dat hij een keer een presentatie heeft gehouden voor de ‘governing council’ van de ECB. De reactie was dat ze het een boeiend gedachte-experiment vonden, maar meer ook niet. Ze hadden vooral juridische en praktische bezwaren. Het is de ECB toegestaan naar eigen goeddunken te interveniëren op de financiële markten — opkoopoperaties horen gewoon tot Frankfurts toolkit — maar het is ze verboden aan monetaire financiering te doen. Cheques sturen zou onmiddellijk tot procedures leiden in Karlsruhe of Luxemburg. Ook is het de vraag hoe je het een en ander organiseert, zeggen centrale bankiers. Wie stuur je precies die cheques?

Uitstrooien dus

Wel, als de EIB gefinancierd kan worden, dan kan Draghi mij ook wel die cheque sturen, denk ik dan. En als hij dat praktisch lastig vindt, kan hij het ook door Brussel laten uitvoeren, of door de nationale overheden.

Even voor de duidelijkheid. De ECB is pas een kleine zeven maanden onderweg met het huidige programma en moet nog een heel jaar elke maand € 60 mrd aan leningen opkopen (en misschien al snel nog € 20 mrd extra als de voorspelling van hoofdeconoom Han de Jong van ABN Amro uitkomt). Al die tijd gaan de marktverstoringen gewoon door. Als het Mario echt om prijsstabiliteit te doen is, dus om inflatie van ‘dichtbij maar onder de 2%, dan wordt het zo langzamerhand wel eens tijd om echt geld uit te strooien, in plaats van aan bankiers geven.

Delen we de € 720 mrd die de ECB nog wil uitgeven door 330 miljoen eurozone-ingezetenen, dan zou ik dus een ruime € 2000 kunnen verwachten uit Frankfurt. Precies het bedrag dat ik nodig heb voor mijn aanbouw. Mijn aannemer, bouwmarkt en interieurverzorger zouden zich in de handen wrijven.