De 19de eeuwse Franse filosoof Alexis de Tocqueville doet goede zaken tegenwoordig. In zijn 1100 pagina’s tellende boek over de democratie is er voor ieder wat wils. In de recente algemene beschouwingen deden Mark Rutte, Sybrand Buma en Geert Wilders dan ook een wedstrijdje verplassen met deze filosoof.
Democratie
Het is niet verbazingwekkend dat deze grote denker van stal wordt gehaald. Zijn kritische beschouwingen over de kracht en beperkingen van democratie overleven met gemak de tand des tijds en zijn met het opkomende populisme van grote waarde.
Tussenlaag
De Tocqueville had minimaal drie observaties die er nu toe doen. Ten eerste vond hij, geïnspireerd door zijn reis door de Verenigde Staten, dat een bloeiende democratie werd gekenmerkt door een zichzelf organiserende tussenlaag. Dit was voor Rutte de aanleiding om meesmuilend over ons land te praten omdat onze burgers bij iedere omgevallen boom om de overheid zouden jengelen.
Voxpopjes
De Franse filosoof zag niets in de opkomst van voxpopjes en ‘het land terug aan het volk geven’. Het volk kan pas welvarend zijn als niet het individu maar de gemeenschap floreert. Bezien wij de huidige samenleving met die ogen, dan past enige ongerustheid. De slogans van Donald Trump of de PVV doen vermoeden dat die gemeenschap zo griezelig eng wordt gedefinieerd dat van floreren geen sprake gaat zijn.
Vrijheid
De laatste observatie is dat hij het begrip vrijheid een hele andere lading geeft dan we tegenwoordig lijken te doen. Is vrijheid thans gereduceerd tot iedereen mag zeggen en doen wat in hem opkomt, bij de Tocqueville was vrijheid heel nadrukkelijk gekoppeld aan gelijkheid en verantwoordelijkheid. Pas als vrijheden worden benut om de samenleving als geheel beter te maken, waarbij ieder zijn steentje bijdraagt, kunnen gemeenschappen tot bloei komen.
Wormen in Naarden
Wat schieten we met deze oude wijsheden op? Het, zoals het CDA wil, opnieuw leven proberen in te blazen van de aloude discussie over normen en waarden zal stranden als dit niet concreet wordt gemaakt. Het pleiten voor meer referenda biedt ook geen soelaas want leidt tot een door De Tocqueville terecht gevreesde tirannie van de meerderheid.
Experimenten
De dichtslibbende samenleving kan openbreken als ruimte gemaakt wordt voor sociale burgerexperimenten met een publiek karakter. In ruil voor vrijheid en verlichting van administratieve lastposten kunnen burgers lokaal losgaan op de sociale zekerheid, mantelzorg, woningbouw of veiligheid in de buurt. Niemand kan zich dan beklagen dat hij ‘niet gehoord’ wordt, de tussenlaag gaat ijverig met elkaar aan de slag en de democratie heeft zijn historische wortels teruggevonden. Door de lokale initiatieven ontstaat het besef dat grotere problemen een rol van de overheid rechtvaardigen. De Tocqueville slaapt rustig verder in zijn graf en Mark Rutte kapt nog eens een boom.
Auteur
Categorieën