De kosten van het betalingsverkeer
J.S. Cramer
Een loonzakje is een kleine enveloppe
van sterk papier, bestand tegen pasmunt, met op de buitenkant een voorgedrukte specificatie van het maandloon
van bij voorbeeld / 121,46 dat bij de
uitreiking in het zakje zit. Dat was mijn
eerste geld. Later werd je salaris door de
comptabele van de dienst uitgeteld op
een grate tafel.achter een kamerscherm,
zodat de collega’s niet konden zien wat
je verdiende. Alleen erg rijke mensen
hadden een chequebook, de bourgeoisie
en intelligentsia waren bij de Post Cheque en Girodienst, en voor de rest gebruikte men contanten; huur, abonnementsgelden en zo werden in die kringen
opgehaald door een kwitantieloper.
Deze omslachtige en bewerkelijke
manieren van betaling zijn al lang verleden tijd. Andere gewoonten en nieuwe
technieken hebben het betalingsverkeer
veel efficienter gemaakt en de totale kosten sterk verminderd. Soms leidde dat
ook tot een andere verdeling van die
kosten over de verschillende partijen die
bij het betalingsverkeer betrokken zijn:
particulieren, drie of vier groepen bedrijven en instellingen met uiteenlopende
betalingspatronen, de overheid, de banken. De betaalcheque heeft bij voorbeeld
het leven van de consument gemakkelijker gemaakt maar de banken veel werk
en zorgen bezorgd, met als schrale troost
een kleine verschuiving van opgenomen
contanten naar toevertrouwde gelden op
rekening. De aanlevering op magneetband van betalingsopdrachten door pensioenfondsen betekent daarentegen op
zichzelf een verschuiving van werk van
de bank naar de opdrachtgever. In de
geschiedenis van de giralisering zijn nog
wel meer voorbeelden te vinden.
Door de geldautomaat en verdergaande elektronische betaling zullen de totale
kosten binnenkort drastisch verder dalen, ook al moet er nu flink voor worden
geTnvesteerd. De aangekondigde sluiting van postkantoren en het verlies van
2100 arbeidsplaatsen bij de Postbank
geven aan wat wij mogen verwachten.
Juist aan de vooravond van deze grote
en onoverzienbare veranderingen hebben sommige partijen nun huidige kosten
berekend, alsof zij hun positie voor de
historic willen markeren. De banken hebben hun kosten vorig jaar laten uitrekenen door KPMG Klynveld Bosboom Hegener1, de Nutsspaarbank heeft McKinsey aan het werk gezet, en voor de detailhandel werd een raming gemaakt
door het EIM2. Toch zijn wij nog ver af van
een volledige inventarisatie van de kosten voor alle partijen, die een uitgangs-
ESB 1-8-1990
De arbeidsintensieve balietransacties (stortingen en opnamen) veroorzaakten in 1987 de meeste kosten,
maar de betaalautomaat zal hierin wel
spoedig verandering brengen. Halvering van deze post zou het grootste deel
van het netto verlies wegnemen.
Over details van deze ramingen, in
het beschikbare uittreksel slechts
schaars vermeld, valt natuurlijk te twisten: de afzondering van baten en lasten
van een onderdeel van een bedrijf roept
altijd lastige vragen van toerekening op.
Naast het binnenlandse betalingsverkeer staan buitenlands betalingsverkeer, kredietbedrijf, effectentransacties,
de geldmarkt en de verkoop van reizen,
verzekeringen en hypotheken. De exploitatie van de banken wordt pas werkelijk doorzichtig als men het gehele
bedrijf zo (of anders) in onderdelen oppunt zou bieden voor een analyse van de splitst, en voor iedere component de
te verwachten veranderingen. Daarvoor kosten en opbrengsten bepaalt. Tegenzouden wij ook rekening moeten houden over het verlies op het binnenlandse
met de kosten van bedrijven en uitke- betalingsverkeer moet winst op iets anringsinstanties met verschillende beta- ders staan, want over het geheel genolingspatronen, met de kosten van de con- men is het resultaat van het bankwezen
sument, met de kosten van muntslag en positief. Wel is de winstmarge dalende,
bankbiljettencirculatie. Ga je als een goe- en volgens deskundigen te gering.
Behalve de betalingstechniek zijn de
de boekhouder te werk, dan kom je vermoedelijk thans voor de gezinnen op het marktverhoudingen van belang, en ook
grootste bedrag uit. In ieder gezin moet daar doen zich opvallende veranderinwel iemand een uur per maand rekenin- gen voor. Sinds kort is de Postgiro geen
gen betalen, te waarderen tegen het mi- gevaarlijke outsider op de markt voor
nimumloon; dan moet er geld worden particulieren meer, met kosteloze betagehaald bij de bank, vaak metde auto (en ling hoog in het vaandel, maar een keuiedereen weet wat dat vandaag de dag rige bank naast de andere. Daarmee
kost!), of, indien te voet, met gevaar van vervalt een belangrijk beletsel om de
verlies en beroving. Dan moet je nog een consument voor zijn betalingen te laten
beurs hebben, en een kastje voor de betalen. Voorts hebben de banken voor
afschriften van de bank. Alles te zamen de elektronische communicatie met beleidt dat voor alle huishoudens tot een taalgleuven Beanet opgericht, die feitelijk alleenheerser is op de markt voor
forse post.
De banken verrichten het betalings- elektronische betaling ter plaatse, zoals
verkeer niet voor zichzelf maar voor bij benzinestations of supermarkten. Bij
anderen, en dragen hun deel van de de onderhandelingen van Beanet met
kosten alleen maar omdat onderlinge de oliemaatschappijen bleek dat zo’n
concurrentie ze daartoe dwingt. Vol- positie macht verleent.
Het ziet er aldus naar uit dat de totale
gens Klynveld Bosboom Hegener bekosten van het binnenlandse betalingsdroegen die kosten in 1987 in totaal /
4,6 miljard, de opbrengst aan provisie verkeer de komende jaren zullen dalen,
en rentemarge / 3,4 miljard, en de netto en dat de banken zowel de consument
kosten of het verlies van de banken op als de detaillist meer voor hun diensten
het binnenlandse betalingsverkeer der- zullen laten betalen. Marktverhoudinhalve / 1,2 miljard. Een nadere uitsplit- gen spreken bij die ontwikkeling luider
sing van de bruto kosten geeft, na enige dan accountantsrapporten.
hergroepering, het volgende beeld:
J.S. Cramer
Balietransacties
/ 1,7 mrd.
Rekeningbeheer en afschriften /1,1 mrd.
Betalingsopdrachten
/ 0,7 mrd.
Betaalcheques
/ 0,6 mrd.
Incassoformulieren
/ 0,5 mrd.
1. Van dit rapport verkreeg ik op mijn verzoek
een beknopte weergave van de Nederlandse Vereniging van Banken.
2. K.A. Ravesloot, Afrekenen kost ook geld!,
EIM, Zoetermeer, 1990.
699