Casino’s in Nederland
J. N. GREVENSTUK – W. VISSER*
In de jaren zeventig werd het in Nederland mogelijk casinospelen te organiseren. In snel
tempo werden drie casino’s opgericht: in Zandvoort, in Valkenburg, en in Scheveningen. In dit
artikel gaan de auteurs na in hoeverre deze casino’s aan de door de wetgever gestelde
verwachtingen hebben voldaan.
Zij concluderen dat de casino’s niet alleen een versterking voor de toeristische infrastructuur
kunnen betekenen, en positieve effecten op de regio, de overheidsfinancien en de
werkgelegenheid hebben. Een uitbreiding van het aantal vestigingen moet, zo stellen zij, worden
overwogen.
Inleiding
Het kansspel als gelegaliseerd tijdverdrijf en als aanvulling op
toeristische attracties deed ongeveer twee eeuwen geleden in Europa zijn intrede. In plaatsen waar men ter verstrooiing of ontspanning naar toe kon gaan, ontstonden openbare gelegenheden
waar men hazardspelen kon beoefenen.
De roulette, als een der hazardspelen, werd in de tweede helft
van de achttiende eeuw gei’ntroduceerd. Het spel sloeg direct
aan. De legalisering ervan liet echter lang op zich wachten. In de
jaren dertig gebeurde dat in Italic, Frankrijk, Duitsland en enkele andere landen. In Nederland werden ook in die tijd initiatieven ontplooid om tot de oprichting van casino’s te komen. Het
maatschappelijk-geestelijk klimaat bleek echter nog niet rijp
voor legalisatie te zijn, ondanks de opbloei van casino’s in het
buitenland.
Toch werd dit in brede kring betreurd. Niet alleen omdat de
toeristische impuls van de vestiging van een casino aan de regio
werd onthouden, maar ook omdat dit kansspel in toenemende
mate illegaal werd bedreven. Bovendien vloeiden veel middelen,
bij gebrek aan binnenlandse speelmogelijkheden, naar het buitenland af. Omdat de Wet op de kansspelen van 1964 geen opening bood voor het legaliseren van casinospelen, werd de aandrang van vele kanten op een wijziging in die situatie sterker en
sterker, met name van de kant van organisaties werkzaam op het
gebied van toerisme en recreatie.
In dit streven kregen deze organisaties steun van de TweedeKamerleden Geurtsen en Van Schaik die in oktober 1971 een
wetsvoorstel indienden tot wijziging van de Wet op de kansspelen. Dit voorstel werd in 1973 door de Kamers aanvaard, en trad
in het najaar van 1974 in werking. Het organiseren van casinospelen in Nederland werd hierdoor mogelijk gemaakt. In oktober
1976 werd het eerste casino in Zandvoort geopend. In mei 1977
volgde een vestiging in Valkenburg, en in oktober 1979 ten slotte
Scheveningen.
Drie casino’s in Nederland: criteria en controle
Op 17 december 1975 verkreeg de Nationale Stichting tot Exploitatie van Casinospelen in Nederland (NSC) de vergunning
tot het organiseren en exploiteren van alle speelcasino’s in ,,nader aan te wijzen gemeenten”. De gemeenten werden op grond
van drie criteria geselecteerd: de aanwezigheid van een hoogwaardig toeristisch centrum; de aanwezigheid van een economisch centrum en; de mate van geografische spreiding van casi1358
no’s. Voor het aanwijzen van de eerste twee vestigingsplaatsen,
waartoe zich vijfentwintig gemeenten meldden, werd in het bijzonder het criterium van het aanwezig zijn van een hoogwaardig
toeristisch centrum gehanteerd. Op grond daarvan werd de gemeehte Zandvoort als eerste aangewezen, terwijl als tweede
plaats de Zuidlimburgse gemeente Valkenburg, mede met het
oog op de geografische spreiding, werd uitverkoren. Als derde
plaats van vestiging werd Scheveningen gekozen.
Zoals gesteld, wordt aan de NSC het organiseren en exploiteren van casino’s voorbehouden. De Wet op de kansspelen voorziet in een controlesysteem. In de eerste plaats controleert de
overheid zelf, door middel van de Dienst van het IJkwezen, de
technische aspecten van de spelapparatuur in de casino’s.,
Voorts heeft de Wet de Raad van de Casinospelen in het leven
geroepen, die een adviserende en controlerende functie uitoefent. Deze raad bestaat, naast de voorzitter, uit zes onafhankelijke stemgerechtigde leden, en zes adviserende ambtenaren van
diverse ministeries: de Raad moet o.a. jaarlijks aan de NSC voor
iedere werknemer een machtiging verstrekken die slechts wordt
verstrekt bij een ,,bewijs van goed gedrag” van de betrokken
werknemer. Voorts is de NSC onderworpen aan de bepalingen
van de Wet op de jaarrekening, en oefent de Algemene Rekenkamer controle op de gang van zaken uit.
Marktomvang en marktpotentieel
De drie casino’s bleken in een behoefte te voorzien, mede
doordat het aanbod van spelen geleidelijk werd uitgebreid. Naast
Franse roulette en het kaartspel ,,black jack”, werd in 1982 de
zogenaamde ,,Amerikaanse” roulette gei’ntroduceerd. In 1983
werd baccara ingevoerd en met de recente wijziging van de wet
op de kansspelen zal het ook mogelijk worden speelautomaten in
te voeren.
In 1976 werden al ruim 100.000 bezoeken geregistreerd en in
1980 lag dit aantal op jaarbasis al boven de miljoen. In 1981
daalde het aantal bezoeken weliswaar licht, maar de belangstelling bleef groot (zie tabel 1). In 1982 is het aantal bezoeken weer
op het niveau van 1980 gekomen.
* De auteurs zijn respectievelijk directeur en hoofd administratie bij de
Nationale Stichting Casinospelen.
Rien ne va plus…
Tabel 1. Aantallen bezoeken van de Nederlandse casino’s in
Tabel 2. Aantal bezoeken gespecificeerd naar leeftijdsklasse
1981 en 1982
en geslacht, januari 1981-juni 1982
To taal
Aantal bezoeken
1981
1982 a)
288.721
469.827
231.052
285.000
515.000
255.000
989.600
1055.000
mannen
Leeftijdsklasse
vrouwen
totaal
Casino Zandvoort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Casino Scheveningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Casino Valkenburg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
absoluut
De oorzaak van de daling van het aantal bezoeken in 1981
moet worden gezocht in conjuncturele omstandigheden (inkomensontwikkeling), toegenomen concurrentie uit het buitenland
en van illegale casino’s en verhoging van de entreeprijs. In 1982
is mede als gevolg van wijziging van de entreevoorwaarden, te
weten de gratis verstrekking van een speeljexon van f 5, en de introductie van de Amerikaanse roulette, het aantal bezoeken
weer toegenomen. Er bestaat een grote spreiding in bezoekfrequentie per bezoeker. Ook bij het casinobezoek geldt de 20-80regel, te weten ca. 14% van de bezoekers rediseert 80% van de bezoeken. Naar schatting is de gemiddelde bezoekfrequentie van de
totale groep bezoekers op jaarbasis 5. Het aandeel van de buitenlandse bezoeken bedraagt ca. 12%.
Tabel 2 geeft een indruk van de profilering van de casinobezoekers. Uit de label blijkt dal het aanlal mannen het aanlal
vrouwen in elke leeftijdscategorie overtrefl. De verschillen worden echler kleiner in de oudere leeflijdsklassen. De leeftijdsgroep
41 l/m 55 jaar, maar vooral die van 31 l/m 40 jaar is, zowel bij
de mannen als vrouwen, sterk vertegenwoordigd.
De vesliging van een casino is, zoals in de vorige paragraaf
werd gesleld, aan slrenge crileria gebonden. Andere crileria dan
de direcle behoeften aan speelgelegenheden van de consumenl,
spelen een rol bij de oprichting van een casino. Hel aanlal bezoeESB 22/29-12-1982
67
71
346.942
434.707
586.927
221.218
158.830
Totaal. . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Op basis van een schatling van het aantal bezoeken van december 1982.
18 t/m 30 jaar. . . . . . . . . .
31 t/m 40 jaar. . . . . . . . . .
41 t/m 55 jaar. . . . . . . . . .
56 t/m 64 jaar . . . . . . . . . .
65 jaar en ouder . . . . . . . .
in procenten
1.748.624
67
60
52
absoluut
in procenten
1 74. 1 72
33
29
179.912
293.666
147.593
146.006
521.114
614.619
880.593
668.811
304.836
33
40
48
941.349
2.689.973
ken aan de huidige casino’s is dan ook geen juiste maatstaf voor
de behoefte eraan.
Om toch een indruk te krijgen van de belangstelling voor het
spelen in casino’s heeft het NIPO, in opdracht van het NSC
een onderzoek uitgevoerd onder 17.000 personen van 18 jaar en
ouder. In het laatste kwartaal van 1977 en het eerste en tweede
kwartaal van 1978 werd de belangstelling gepeild om in het casino een gokje te wagen. De resultaten zijn in label 3 weergegeven.
Tabel 3. De potentiele belangstelling voor casinobezoek
4e kwartaal 1977
Zeker spelen . . . . . . . . . . . . . . . .
Waarschijnlijk spelen. . . . . . . . .
Misschien. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Waarschijnlijk niet. . . . . . . . . . .
Zeker niet. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2,4
3,1
8.7
11.4
74.4
100
Ickwanaal 1978
2.3
3.3
7.4
11,0
76,0
100
2e kwartaal 1978
2.0
2.9
9.2
10,6
75.3
100
Bron: NIPO. appreciatieonderzoek.
1359
Om een indruk te krijgen van het marktpotentieel werd aan de
laatste drie categorieen een additionele vraag voorgelegd. Gevraagd werd of uitbreiding van het aantal vestigingen hun antwoord zou beinvloeden. Deze vraag is relevant omdat uit eerder
drag kunnen worden getrokken. Tabel 4 geeft een indruk van het
spelresultaat van de bezoekers per casino.
Tabel 4. Percentage winnaars en verliezers per casino
onderzoek is gebleken dat ca. driekwart van het huidige aantal
bezoekers uit de regie van vestiging van de casino’s afkomstig is.
Het blijkt dat 14 a 15% van het totaal aantal ondervraagden wel
eens naar het casino ,,zal” komen, indien althans in Nederland
redelijk gespreid casinovestigingen aanwezig zijn. Rekening
Spelresultaat
Zandvoort
Valkenburg
Scheveningen
Gewonnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41.4
35.2
43,0
houdend met de mate van waarschijnlijkheid waarmee de daad
ook werkelijk bij het antwoord gevoegd zal gaan worden, is een
indruk te vormen van het marktpotentieel ingeval van een voldoend aantal, over Nederland gespreid liggende casino’s. Gaan
we ervan uit dat 8 a 10% van de ondervraagden de speelplannen
zou gaan verwezenlijken, dan zal — uitgaande van een bevolkingsomvang van 9 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder
– het marktpotentieel uitkomen op 720.000 tot 900.000 Nederlanders.Uitgaande van een afnemende bezoekfrequentie tot b.v.
3 i.p.v. de huidige 5 per jaar, zou het marktpotentieel van het
aantal bezoeken op ca. 2-3 mln. per jaar liggen. Een uitbreiding
van het aantal casino’s zou derhalve mogelijk zijn.
Alvorens te denken om het aantal casino’s uit te breiden, is het
Bron: NRIT, De economische en ioeri.sii.iche belekenis van dp casino’s in Nederland. Breda, 1981.
Opvallend is dat het aantal winnaars of verliezers nogal sterk
per casino verschilt. Verder blijkt dat het aantal bezoekers dat
verliest groter is dan het aantal bezoekers dat wint.
Tabel 5, die op basis van dezelfde enquete is samengesteld,
geeft een indicatie van de omvang van de verliezen en winsten
van de bezoekers per casino.
Tabel 5. Spelresultaat van de bezoekers per casino, onderverdeeld naar grootteklasse
nodig de bedrijfseconomische situatie van de drie bestaande casino’s te evalueren, en een beeld te krijgen van de economische
en toeristische betekenis van de drie bestaande vestigingen.
De bedrijfseconomische betekenis van casino’s
Spelresultaat
in guldens
Scheveningen
percentage percentage percentage percentage percentage
winnaars verliezers winnaars verliezers winnaars
< f. 1 0 0 . . . . . . . . . . . . . . .
f. 100 — f. 5 0 0 . . . . . . . . .
> f. 500 ……………
De opbrengsten
Valkenburg
Zandvoort
29,6
48.3
22.1
30.2
31
44.8
24,2
50.7
19.1
30
49,3
20,7
40,1
40,6
19.3
percentage
verliezers
34,2
48,2
17.6
Totaal . . . . . . . . . . . . . . . . .
De omzet van de drie Nederlandse casino’s bedroeg in 1981
f. 119 mln. De omzet was als volgt verdeeld:
– spelresultaat:
100
100
100
100
100
100
Totaal absoluut. . . . . . . . .
740
867
558
837
659
733
NRIT. De economic-he en
f. 73,4 mln;
– tronc (,,fooienpot”): f. 37,7 mln;
– entreegelden:
f. 6,7 mln;
– overig:
f. 1,2 mln.
totaal:
f. 119 mln.
Zoals uit het staatje blijkt, is het spelresultaat (het saldo van
inzetten minus uitkeringen) de belangrijkste post. Het spelresultaat heeft vanaf de oprichting van de casino’s een stijgende tendens vertoont (zie figuur 1). Hierbij moet worden bedacht dat het
aantal casino’s in de loop der tijd is uitgebreid. Alleen in 1981
was sprake van een daling van het spelresultaat met f. 1,8 mln.
De verwachting is dat het resultaat in 1982 niet veel van dat in
f belekenis van de casino’s in Nederland.
De label laat zien dat de ,,kleinere” spelers vooral in Scheveningen sterker dan in andere vestigingen zijn vertegenwoordigd.
Het gemiddelde resultaat per bezoeker bedraagt in Valkenburg
in 1980 f. 83, in Zandvoort f. 75, en in Scheveningen f. 60. Dit
verschil wordt onder meer veroorzaakt doordat het percentage
,,kleine” spelers in Scheveningen het hoogst is, evenals het percentage bezoekers dat daar met winst het casino verlaat.
Uit onderzoek blijkt dat voor alle casino’s geldt dat zowel bij
de verliezers als de winnaars van een tweetoppige verdeling sprake is, te wet en een categorie f. 100 en een categoric f. 250 tot
f. 500.
1981 zal afwijken.
De kosten
Figuur 1. De ontwikkeling van het spelresultaat, verdeeld in
Franse roulette en ,,Black Jack”
Spelresultaat
in mln. gld.
t
loonbelasting enz.): f. 37,3 mln.
80
70
60
50
40
30
20
10
0
… Totalen
— Roulette
– – Black Jack
Bij een omzet van f. 119 mln. resteert dan een netto opbrengst
van f. 19,5 mln. Uit deze exploitatiecijfers blijkt het grote aandeel van de uitgaven dat direct of indirect naar de overheid
vloeit. De sociale lasten, de belastingen en de netto opbrengst
komen aan de diverse overheden toe. Deze posten bedragen 56%
van de totale uitgaven. In dit verband moet worden gewezen op
artikel 29 lid 2 van de Organisatiebeschikking casinospelen. Dit
artikel bepaalt dat de netto opbrengst van de gezamenlijke casino’s, voor zover de liquiditeit dit toelaat, aan de staat toevalt.
Het bedrijfsresultaat
1976
1977 1978 1979
1980
1981
Hoe is het spelgedrag van bezoekers aan de Nederlandse casino’s? Het Nederlands Research Instituut voor Recreatie en Toerisme (NRIT) heeft in 1980 een enquete gehouden onder bezoekers van de casino’s, waaruit enkele conclusies over het spelge1360
De uitgaven in 1981 zijn als volgt te rubriceren:
lasten (alle bedrijfskosten incl. BTW, netto lonen enz.):
f. 52,3 mln.;
– sociale lasten (werkgevers- en werknemerspremies): f. 9,9
mln.;
– belastingen (kansspelbelasting, gemeentelijke belastingen,
–
Het bruto bedrijfsresultaat bedroeg in 1981 f. 22,5 mln. Dit
betekende een afhame t.o.v. 1980 met f. 0,5 mln. Het resultaat
per bezoeker nam echter toe met f. 4 ten opzichte van 1980 tot
f 74. Het teruglopen van het resultaat moet vooral worden toegeschreven aan het geringere aantal bezoeken. Bij uitsplitsing
van het totaal aantal bezoekers in Nederlands en buitenlands be-
zoek, blijkt dat in deze categorieen zich een teruggang van respectievelijk 7% en 16,2% heeft voorgedaan. Onderverdeeld per
casino laat met name Zandvoort een vermindering t.o.v. 1980
van het buitenlands bezoek zien van 25,8%. Scheveningen en
Valkenburg boekten een achteruitgang van resp. 8% en 17,4%.
Met betrekking tot het Nederlands bezoek bedraagt de afname
7,4% in Zandvoort, 2,7% in Scheveningen, en 15,7% in Valkenburg.
Bij de beoordeling van de bezoekersaantallen moet ook in aanmerking worden genomen dat nieuwe verstrooiingsmogelijkheden in de aanvang een bijzondere aantrekkingskracht bezitten.
Een ander feit dat een rol zal hebben gespeeld, is de verhoging
van de entreeprijs op 1 januari 1981.
De economische betekenis van de casino’s
In navolging van de indeling in het rapport van het NRIT, zijn
directe en indirecte economische effecten te onderscheiden. Het
directe effect van de casino’s loopt via de exploitatierekening.
Zoals we in de voorgaande paragraaf hebben gezien, vloeit een
belangrijk deel van de exploitatieresultaten toe aan de schatkist.
De betekenis hiervan mag, in een tijd dat meer en meer bedrijven
financiele steun bij de overheid vragen, niet worden onderschat.
Het tweede positieve effect is het effect op de werkgelegenheid.
De drie casino’s bieden aan ongeveer 750 personen werk. In afwijking van veel toeristisch-recreatieve bedrijven wordt bovendien werkgelegenheid geboden op jaarbasis. Gezien de toekomst-
,,Black Jack” in een van de Nederlandse casino’s
mogelijkheden van uitbreiding van het aantal casino’s is een forse uitbreiding van de werkgelegenheid mogelijk.
Het indirecte effect van casino’s op de economie hangt samen
met bestedingen die zonder casino niet zouden zijn gedaan, doch
niet in het casino zelf geschieden.
Uit onderzoek is gebleken dat de omvang van de bestedingen
die samenhangen met het casinobezoek ca. 11 mln. bedragen.
Hierin zit een bedrag van ca. f. 7mln. aan reiskosten. Van het to-
taal bedrag wordt ca. f. 3,3 mln. in de vestigingsplaats zelf uitgegeven. Gerelateerd aan de bestedingen in de speelzaal, is sprake van beperkte, indirecte effecten. Bij deze cijfers moet wel worden opgemerkt dat het casino zelf 44% van de totale uitgaven in
de vorm van bedrijfskosten en netto lonen e.d. uitgeeft, waarvan
een niet onbelangrijk deel in de regio wordt besteed.
Indien ook rekening gehouden wordt met het multipliereffect
dan zal duidelijk zijn dat de casino’s een aanzienlijke economische impuls geven en als zodanig belangrijk, zowel direct als indirect, voor de werkgelegenheid. Het multipliereffect in de horeca is volgens sommige onderzoekingen bijna 2,5. Hoewel de multiplier van casinobestedingen niet bekend is, mag verondersteld
worden — gelet op de gegevens van andere sectoren en rekening
houdend met een relatief hoge belastingafdracht — dat een multiplier van 1,5 a 1,8 redelijk is.
De toeristische betekenis van de casino’s
Hoewel het casino onderdeel uitmaakt van het toeristische
aanbod van de regio is het echter zo dat het overgrote deel van
de huidige bezoekers uitsluitend voor het casino komt.
De vraag is nu in hoeverre het casino een positieve bijdrage levert aan de toeristische infrastructuur voor de vestigingsplaats.
Over het aspect van de bevordering van het toerisme kan het
volgende worden opgemerkt. De veronderstelling dat bezoekers
in het algemeen en toeristen in het bijzonder bereid zouden zijn
voor casinobezoek grotere afstanden afte leggen, is niet juist, nl.
50-75% van de huidige bezoekers woont op een afstand van 30
km van casino. Naar ons oordeel zullen bezoeken van toeristen
alleen dan plaatsvinden indien de casino’s in de grotere toeristische centra gelegen zijn. Hierbij moet dan nog het voorbehoud
worden gemaakt dat dit zeker niet voor alle categorieen toeristen
zal gelden. Met name het toeristische bezoek (veel kampeerders)
van Zandvoort en Valkenburg laat zich in het algemeen niet
kenschetsen als een potentieel belangrijke markt voor het casino.
Anders ligt dit voor Scheveningen waar het casino deel uitmaakt
van een groot uitgaanscentrum met een omvangrijke hotel- en
pensionaccomodatie. Op grond hiervan is de veronderstelling
gerechtvaardigd dat de toeristische bezoekers aan grote steden
met een omvangrijke hotelaccomodatie een duidelijke potentiele
markt zijn.
Ten slotte
Concluderend zijn wij van oordeel dat uitbreiding van het
aantal casino’s mogelijk en wenselijk is. Zowel het marktpoten-
tieel als de economische betekenis en de werkgelegenheidsaspecten ondersteunen dit. Bij opening van nieuwe vestigingen denken wij in eerste instantie aan de grote bevolkingsconcentraties
omdat pas dan de bedoelingen van de wetgever zullen kunnen
worden gerealiseerd, te weten het gelegenheid geven tot spel aan
een zo’n breed mogelijk publiek, en de verbetering van het toe-
ristisch aanbod.
J. N. Grevenstuk
W. Visser
ESB 22/29-12-1982
1361