.
ESB Boeken
Boeken
O
vendak en Menno Hurenkamp. Onze
nze samenleving onderkeuzevrijheid is nog nooit zo groot
vindt ernstige schade van
geweest als nu, maar Nederlanders
de steeds maar uitdijende
kiezen massaal voor hetzelfde en voor
vrije markt en de daarmee verbonden
elkaar.
economische wetenschap. Dat stelt
De meerwaarde van ‘Ons land kan
Henk van Tuinen, econoom en voormenselijker’ zit in de concrete ideeën
malig topambtenaar bij het Centraal
die het aandraagt om ons de regie
Bureau voor de Statistiek, in ‘Ons
over ‘de markt’ terug te geven. Een
land kan menselijker. Naar een econovan die oplossingen is het zogenoemmie die de samenleving verbetert’. Het
de ontplooiingsfonds, een organisatie
is een populairwetenschappelijk boek
die reclame maakt voor burgerschap,
en manifest in één.
zelfontplooiing en bewustwording
Van Tuinen betoogt dat het econoAuteur  Henk van Tuinen
van de ongewenste gevolgen van conmische proces zich tegen zichzelf en
Titel  Ons land kan menselijker.
sumentisme. Van Tuinen wil hiermee
tegen ons keert. Ten eerste wordt het
Naar een economie die de samenleving
tegenwicht bieden tegen de ‘eenzijmilieu aangetast, een ‘oneconomisch
verbetert
dige manipulatie’ van marketeers, die
resultaat’ volgens Van Tuinen, omdat
Uitgever  De Bezige Bij
wereldwijd met honderden miljarden
we een ‘absolute voorkeur’ hebben
dollars onze preferenties beïnvloeden.
voor het doorgeven van de wereld aan
Paul Teule
Hoe evenwichtiger de beïnvloeding,
onze (klein)kinderen. Ten tweede is
Universitair docent aan de
hoe ‘soevereiner’ de burger.
de financiële sector instabiel en niet
Universiteit van Amsterdam
De vraag dringt zich op waarin het
dienstbaar aan de reële economie. Ten
ontplooiingsfonds zou verschillen
derde worden we tot te veel werk gevan organisaties als SIRE (de Stichdwongen, met alle stress en verlies aan
arbeidsvreugde van dien. We doen dat volgens Van Tuinen om ting Ideële Reclame) die reclame maakt om ‘bij te dragen aan
onze consumptie te betalen, verleid door marketeers en recla- een vitale, betrokken en verantwoordelijke samenleving’. SIRE
memakers. Zij duwen ‘de markt’ de samenleving in, waardoor is een initiatief vanuit de communicatiebranche en wordt dus
ons gedrag ook steeds asocialer wordt. Op de markt word je bemand en gefinancierd door reclamebureaus en adverteerders, dus misschien dat daar geen krachtige anti-consumptieimmers geacht je eigenbelang na te jagen.
Van Tuinens analyse is onderbouwd met klassieke en recente campagne van te verwachten valt. Maar dan is er ook nog de
inzichten uit de economische wetenschap zelf, maar ook uit de publieke omroep die genoeg zendtijd vult met programma’s
sociologie, ethiek, psychologie en hersenwetenschap. Veel be- die Van Tuinen’s onderwerpen behandelen. En ten slotte is er
kende namen passeren de revue: van Keynes tot Maslow, van natuurlijk ook het onderwijs dat grotendeels in het teken staat
van het ‘soeverein’ maken van jonge mensen.
Richard Sennett en Micheal Sandel tot Dick Swaab.
Weinig uitgewerkt is Van Tuinens diagnose van ons vermogen Toch is het een prikkelende discussie die Van Tuinen hierom via de democratie de controle over de markt te herwinnen. mee aanjaagt. Een ander concreet voorstel geeft ook te denDe maatschappij is volgens hem te ingewikkeld geworden om ken: waarom laten we de president van De Nederlandse Bank
te begrijpen en te sturen. En omdat Nederland heterogener niet elk jaar verantwoording afleggen in het parlement over
wordt en onze levensstijlen pluriformer zijn, is het moeilijker de vraag hoe hij ervoor heeft gezorgd dat de financiële sector
dan ooit om een ‘communis opinio’ te vormen. Politici bieden optimaal dienstbaar is aan de reële economie? Zo wordt hij,
gemakkelijke schijnoplossingen en de burger raakt steeds meer volgens Van Tuinen, gedwongen om zich ‘te scharen aan de
teleurgesteld, omdat hij zich nooit helemaal gekend voelt. ‘Hij zijde van de samenleving’ in plaats van de financiële wereld.
kan immers slechts stemmen voor een paar maatregelen waar- ‘Ons land kan menselijker’ zet vraagtekens bij de dominante
mee hij het eens is, terwijl hij tegelijkertijd stemt voor een paar rol van economen in het maatschappelijk debat. Economen
andere waar hij niet voor is. Hoe meer hij emancipeert, hoe hebben namelijk een ‘blinde vlek’ voor de maatschappelijke
meer hij zich dit probleem zal gaan realiseren’, aldus Van Tui- implicaties van marktwerking. En hoe belangrijker we econen. Maar dit is natuurlijk de kern van politiek: je krijgt nooit nomen maken, hoe meer het ‘homo economicus’-mensbeeld
helemaal je zin. Is het niet juist het probleem dat de burger te wordt opgedrongen. Laten we economen dus hun plaats
verwend en te ongeïnteresseerd is om zich politiek te organise- wijzen, adviseert Van Tuinen. Zijn boek maakt hiermee een
ren en dus gewoon de samenleving krijgt die hij verdient? En begin, maar is meteen ook het bewijs dat het allemaal zo erg
zo heterogeen en verdeeld is Nederland helemaal niet, blijkt nog niet is.
ook uit Kiezen voor de kudde (2004) van Jan Willem Duy-
724
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
Jaargang 98 (4673) 22 november 2013