Veil landbouwgrond om ruimte te maken voor woningbouw en energieopwekking

Als we de verkiezingsprogramma’s van alle grote partijen mogen geloven, staat Nederland aan de vooravond van een historische transitie in de ruimtelijk ordening. Alle grote partijen willen namelijk niet alleen snel meer woningen bijbouwen (één miljoen in de komende 10 jaar), maar ook meer groene energie opwekken door middel van windparken en zonneweiden. Partijen als D66, PvdA en CU willen daarnaast ook meer bos aanleggen.

Deze plannen kunnen alleen gerealiseerd worden als er landbouwgrond wordt vrijgemaakt. De VVD en het CDA zijn echter tegen gedwongen onteigening. De cruciale vraag is: hoe kunnen we ervoor zorgen dat (1) er voldoende boeren vrijwillig stoppen zodat de politieke doelen gehaald worden, (2) er landbouwgrond wordt vrijgemaakt daar waar behoefte is aan nieuwe woningen, windparken, zonneweides en bos, en (3) boeren die hun grond opgeven een marktconforme compensatie krijgen?

Veilingen zijn het antwoord

Het antwoord op deze vraag is eenvoudiger dan u wellicht denkt, namelijk door middel van veilingen. De Griekse historicus Herodotus beschreef al in 430 voor Christus veilingen die in Babylon werden gehouden. In Nederland worden veilingen sinds jaar en dag gebruikt om groenten, bloemen en impressionistische strand- en zeegezichten te verkopen. Ook in de beleidspraktijk zijn veilingen niet meer weg te denken. De stroom waarop uw koffiezetapparaat draait? De rechten op mobiele-telefoniefrequenties waarmee u uw krant kunt downloaden op uw smartphone? De staatsobligaties waarmee de overheid geld binnenhaalt om u een goede gezondheidszorg te kunnen bieden? Alle worden verkocht via een veiling. Veilingen leiden, mits goed vormgegeven, tot een efficiënte verdeling van schaarse goederen en marktconforme prijzen.

Ook in de context van ruimtelijke ordening kunnen veilingen nuttig zijn. Het huidige ruimtelijke ordeningsbeleid wordt gekenmerkt door intransparante procedures waarin partijen oneindig lang kunnen soebatten over welke grond waarvoor wordt herbestemd, waarin lang wordt onderhandeld over compensatie voor het opgeven van grond, en waarin landelijke regie ontbreekt. Een goed ontworpen veiling is een snel, transparant, efficiënt en eerlijk alternatief.

Veilingontwerp

Het veilingontwerp is overigens niet triviaal. Hoe moet een veiling worden vormgegeven om grond te herbestemmen? Traditionele veilingvormen voldoen niet omdat die uitgaan van of alleen vragers of alleen aanbieders. In het ruimtelijke ordeningsbeleid zijn er zowel vragers (projectontwikkelaars, energiebedrijven en bosbouwers) als aanbieders (boeren en andere grootgrondbezitters). Wij stellen de incentive auction voor, een veilingvorm waarbij zowel vragers als aanbieders biedingen kunnen uitbrengen. Deze veilingvorm werd een paar jaar geleden in de Verenigde Staten gebruikt om handel in radiofrequenties mogelijk te maken (Milgrom et al., 2012). De aanbieders waren televisiezenders, de vragers mobiele telecombedrijven. Dankzij deze veiling konden televisiezenders (weinig gebruikte) frequenties opgeven tegen een marktconforme compensatie met geld opgebracht door de telecombedrijven. Het unieke van deze veiling was ook dat het optimaal aantal frequenties dat overging van televisiezenders naar telecombedrijven door de veiling werd bepaald. Het ruimtelijke ordeningsbeleid kan van de inzichten rondom de werking van incentive auctions profiteren.

Onvermijdelijk zal de overheid in het veilingontwerp restricties moeten opleggen aan de bestemming van de kavels: woningbouw in de buurt van bestaande woonkernen, bos aangrenzend aan bestaand bos, geen windmolens in de buurt van broedplaatsen van zeldzame vogels, enz. Ook komt de overheid er vermoedelijk niet onderuit om boeren te subsidiëren zodat deze een extra prikkel hebben om hun land op te geven, zeker daar waar de stikstofuitstoot het meest knelt.

Subsidies als onderdeel van een veiling zijn overigens geen nieuw idee: Herodotus schreef ook daar al over. De opbrengst voor de meest aantrekkelijke vrouwen in de Babylonische veiling werd gebruikt om mannen te compenseren die in het huwelijksbootje stapten met een vrouw die wat minder aan het toenmalige schoonheidsideaal voldeed.

Tot slot

Een goed ontworpen veiling slaat vier vliegen in één klap: (1) de biedingen aan de aanbodzijde van boeren en grootgrondbezitters onthullen wie het liefst vrijwillig zijn/haar land wil opgeven, (2) de biedingen aan de vraagzijde maken duidelijk welke kavels het meest gewild zijn voor welke herstemming, (3) de boeren die hun land opgeven, ontvangen een marktconforme compensatie en degenen die land opkopen, betalen een marktconforme prijs, en (4) de overheid kan haar herbestemmingsdoelen aanpassen als het prijskaartje van de benodigde subsidie te hoog wordt (in geval het bedrag opgebracht door projectontwikkelaars, energiebedrijven en bosbouwers ontoereikend is om voldoende boeren te bewegen hun land op te geven gegeven de initiële politieke doelstellingen).

Kortom: veilingen kunnen handen en voeten geven aan de grote veranderingen in de ruimtelijke ordening die de verkiezingsprogramma’s ons beloven. Ons devies is dan ook om de expertise op het gebied van veilingontwerp die de afgelopen jaren is opgebouwd (met name met betrekking tot incentive auctions) te gebruiken voor een soepele transitie in de inrichting van Nederland.

Literatuur

Milgrom, P., L. Ausubel, J. Levin, en I. Segal (2012) Incentive auction rules option and discussion. Appendix C to the FCC’s Notice of Proposed Rulemaking, GN Docket No. 12–268, 27 FCC Rcd 12357.