prikkel
Animal spirits
Eric van Damme
De auteur is als hoogleraar economie verbonden
aan het CentER van de Universiteit van Tilburg
en is directeur van het Tilburg Center for Law
and Economics (TILEC).
eric.vandamme@uvt.nl
ertrouwen. Voor het goed draaien van de
economie zijn weinig dingen belangrijker.
Er is ook weinig dat op dit moment schaarser is.
In juli was het producentenvertrouwen verder
gedaald en het consumentenvertrouwen erg laag. De CBS-cijfers
van deze week zijn gebaseerd op een enquête van begin
augustus. Toen was het slecht weer. Dat maakt somber en doet
het vertrouwen geen goed.
Vertrouwen. Een begrip met veel aspecten. Je vertrouwt een
ontwikkeling, een handelspartner of mensen in het algemeen.
Of niet natuurlijk. Economie is mensenwerk, vooral vertrouwen
in anderen is daarom cruciaal. We missen vertrouwen in diegenen die ons besturen. Het kabinet slaagt er niet in duidelijk te
maken waarom de, onzeker makende, hervormingen nodig zijn.
Vertrouwen. Weinig begrippen die, tot voor kort, slechter
begrepen werden, maar dankzij diverse Nederlandse wetenschappers is dat veranderd. Interdisciplinariteit loont. De wiskundige Vincent Buskens, gepromoveerd in de sociologie, kreeg
in 2000 de KVS-penning voor het beste economische proefschrift. Chris Snijders doorliep een vergelijkbaar opleidingstraject
en gaf recent zijn intreerede (Snijders, 2005) als hoogleraar technologie en innovatie aan de TU Eindhoven. NWO stimuleert
interdisciplinair onderzoek en poogt via het programma
‘Evolutie en Gedrag’ de samenwerking tussen de sociale wetenschappen en de levenswetenschappen te bevorderen en zo meer
inzicht te krijgen in de evolutionaire basis van menselijk gedrag.
Een recente publicatie in Nature, met een in Nederland gepromoveerde wiskundig econoom als eerste auteur, laat zien dat
dergelijk fundamenteel onderzoek ook voor het beleid vruchten
kan afwerpen (Kosfeld, 2005).
Balkenende’s ploeg kan onconventionele ideeën om het vertrouwen op te krikken goed gebruiken. De stuurlui aan wal roepen
immers ook nu weer tegenstrijdige dingen. Van rechts roept het
IMF dat de richting goed is, maar dat er vooral harder geroeid
moet worden om de klippen snel voorbij te zijn. Van links
schreeuwen vakbonden en werkgevers om lastenverlichting en
overheidsinvesteringen. “In een recessie worden we allemaal
Keynesianen†zei VNO-NCW-topman Wientjes (NRC, 2005).
Interessant, maar weinig behulpzaam, is de REA, die zich voortdurend van de linker- naar de rechteroever spoedt en daarbij
vooral voor veel deining, maar weinig stuwing zorgt. Zonder nieuw
bloed zal Balkenende’s bootje in de zelfgecreëerde draaikolk ten
onder gaan.
Keynes zag animal spirits als een bijzondere vorm van vertrouwen: naïef optimisme, dat in het bijzonder bij ondernemers te
vinden zou zijn. Zij zouden zich vooral laten leiden door de
kans op winst en weinig oog hebben voor de kans op verlies:
“the thought of ultimate loss (…) is put aside as a healthy man
V
384
ESB 26-08-2005
puts aside the expectation of deathâ€. Meer algemeen: “a large
proportion of our positive activities depends on spontaneous
optimism rather than mathematical expectations†(Keynes, 1936,
161). Veel eerder had Adam Smith er al op gewezen dat dingen
die er echt toe doen te belangrijk zijn om aan de rede over te
laten. Bij de voortplanting zetten we het verstand op nul en
moeten we het van de passie hebben. Bij Smith waren biologie
en economie nauw met elkaar verbonden.
De gedachte het economisch beleid ook langs biologische
weg vorm te geven, dringt zich op. Inspelen op instinct en emotie.
Kan optimisme worden opgewekt? Vergelijk het met een warenhuis dat onze koopbereidheid via bepaalde geurstoffen stimuleert.
Kosfeld laat zien dat het wondermiddel oxytocine is, een
hormoon dat wordt aangemaakt in de hypofyse en dat ons, net als
andere dieren, in staat stelt vertrouwen aan anderen te schenken.
In synthetische vorm is het middel overigens als neusspray bij
de apotheek verkrijgbaar (Kosfeld, 2005).
Kosfeld liet tweetallen van (voor elkaar onbekende) studenten, het Trust Game spelen. Ieder krijgt € 8 en de eerste kan
besluiten een deel van zijn geld (0, 2, 4 of 8 euro) in een relatie
met de ander te investeren. Het geïnvesteerde bedrag wordt door
de onderzoekers verdriedubbeld, waarna de ontvanger een
gedeelte terug kan schenken; dit bedrag wordt echter niet door
de onderzoekers aangevuld. Maximaal kunnen de spelers dus
€ 32 verdelen.
Vertrouwen van de investeerder in de ander is essentieel: hij
moet maar afwachten of hij iets terugkrijgt. Een rational fool
verwacht dat de ander zelfzuchtig is en niets terug geeft, hij
investeert niets en de economie presteert slechts op halve kracht:
€ 16 in plaats van € 32. Studenten blijken beter van vertrouwen
te zijn, maar ze zijn niet helemaal gek. De maximale uitkomst
wordt niet bereikt. Slechts één op de vijf investeert alles en
gemiddeld wordt € 27 verdeeld. Na toediening van een beetje
neusspray investeert echter bijna de helft van de studenten alles
en wordt gemiddeld € 30 verdiend: 10% meer. Oxytocine vergroot het (gerechtvaardigde) vertrouwen van de investeerder dat
de ander zijn gift zal retourneren. Die ander geeft overigens
alleen de investering, maar niets meer dan dat terug, want hij
houdt het volledige surplus zelf. Adam Smith had het al voorspeld: het zijn vooral de anderen die van de ‘irrationaliteit’ van
de ondernemers profiteren.
Animal spirits zijn reëel en te beïnvloeden. Past het toedienen van drugs om het vertrouwen te vergroten bij een beleid dat
vooral normen en waarden heeft benadrukt? Ik geloof dat deze
vraag door de wetenschap, hoe interdisciplinair ook, niet te
beantwoorden is. â–
Literatuur
Keynes, J. M. (1936) The General Theory of Employment, Interest and Money.
London: Macmillan.
Kosfeld, M., M. Heinrichs, P. Zak, U. Fischbacher & E. Fehr (2005) Oxytocin
increases trust in humans. Nature, 435/2, juni.
NRC Handelsblad (2005) Vertrouwen is niet te koop. 9 juli.
Snijders, C. (2005) De weg naar Ithaca. Intreerede TU Eindhoven, beschikbaar
op http://snijders.tue-tm-soc.nl/.