Nu ook D66 om is, lijkt volgend jaar het onvermijdelijke dan toch te gaan gebeuren: het leenstelsel gaat op de schop. Lange tijd hielden de politieke geledingen stand, met als hoofdargument dat het leenstelsel sociaal is – omdat het vooral hogere inkomens trof – en niet de toegankelijkheid van onderwijs in gevaar zou brengen. De ironie is nu dat een recente evaluatie van het CPB beide argumenten bevestigt, maar D66 het rapport toch aangrijpt om een draai te maken.
Studenten lenen meer
Het argument dat D66 nu aandraagt is dat studenten veel meer zijn gaan lenen. Voor invoering van het leenstelsel ging CPB (2013) uit van een gemiddelde eindlening van 15.000 euro, maar uiteindelijk blijkt dat nu op circa 25.000 per student uit te komen. Dat zijn inderdaad flinke bedragen, zult u velen horen denken. Reden dus om studenten de helpende hand toe te steken.
Dit is echter niet het hele verhaal. Voormalige VWO-leerlingen die zijn gaan studeren ervoeren een terugval in de gemiddelde maandelijkse beurs van 126 euro en leenden daartegenover maandelijks 288 euro meer (zie de infographic van het CPB). Dit is een interessant staaltje van “supercompensatie”: je neemt iemand 1 euro af, en vervolgens leent deze persoon meer dan 2 euro extra. Zoiets kom je niet vaak tegen.
Extra bestedingen: scenario’s
Hoe is nu te verklaren dat studenten gemiddeld 150 euro extra besteedden? En hoe erg is het dat studenten zoveel meer zijn gaan lenen? Ik kom op drie mogelijke scenario’s:
Scenario 1 is dat ouders een geringere bijdrage zijn gaan leveren in het levensonderhoud van hun kinderen, eenvoudigweg omdat zij hun kinderen er op wijzen dat ze door invoering van het leenstelsel meer kunnen lenen. Als dit zo is, biedt dat een interessant licht op beleid dat er op gericht is studenten financieel te ondersteunen: helpt dit studenten of hun ouders?
Scenario 2 stemt vrolijker. Want stel nu eens dat meer studenten het nut zijn gaan inzien van studeren en hier veel tijd en geld in willen steken. Bovendien zijn de leenvoorwaarden onder het leenstelsel gunstiger dan voorheen. Studenten hebben daarom weloverwegen besloten om niet meer te gaan werken – dit blijkt uit het CPB rapport – maar een voorschot te nemen op de toekomstige hogere verdiensten.
Scenario 3 tot slot komt er op neer dat het gedrag van studenten verre van rationeel is, met een korte tijdshorizon waarover beslissingen worden genomen. In dat geval heeft de verruiming van leenmogelijkheden studenten ertoe doen besluiten om vooral nu het ervan te nemen en hun consumptie te verhogen. Oftewel, studenten lenen nu eenmaal omdat het kan. En als meer studenten in je nabije omgeving lenen, waarom dit dan zelf nalaten?
Terugdraaien leenstelsel ligt niet voor de hand
Dit overziend is er eigenlijk alleen bij scenario 3 een aangrijpingspunt voor de overheid om tot actie over te gaan. Als studenten zo makkelijk geld lenen, zouden ze tegen zichzelf in bescherming moeten worden genomen. Maar het gaat nogal ver om die leningen om die reden om te zetten in beurzen – en dat is toch waar politieke partijen momenteel op voorsorteren. Hier speelt kennelijk een andere logica dan die van economen. Of zoals het CPB het enige tijd geleden treffend verwoordde: “Er is geen reden tot het terugdraaien van het leenstelsel, maar dat kan wel een politieke keuze zijn.”
Auteur
Categorieën