■ Charlotte Janssen en Bart van Overbeek (Ministerie van Financiën)
Een belangrijke factor in het wereldbeeld van beleidsmakers is het false consensus effect: men overschat de mate waarin anderen hun opvattingen, overtuigingen, voorkeuren, gewoonten en waarden delen. Kortom: de beleidsmaker gaat er bewust of onbewust van uit dat de burger hetzelfde denkt en doet als hij.
Beleidsmakers verschillen echter van de gemiddelde burger. Ze zijn bijvoorbeeld vaker hoogopgeleid, en meer geïnteresseerd in het beleid, doordat ze er dagelijks mee bezig zijn. Hierdoor kunnen beleidsmakers er ten onrechte van uitgaan dat de doelgroep achter het beleid staat en een weloverwogen keuze maakt, en dat het beleid het gewenste gedrag teweeg gaat brengen.
De figuur toont het false consensus effect in een onderzoek naar standaardopties. In dit geval ging het om het aanbieden van de optie van een berichtendienst om de ouderbetrokkenheid bij studievoortgang te bevorderen. Ouders van scholieren werden aselect aan drie groepen toegewezen. De Standard-groep kreeg een sms met de melding dat ze zich op de schoolwebsite voor de berichtendienst konden inschrijven. De ouders uit de Simplified-groep hoefden slechts met het woord ‘Start’ te reageren op de sms om zich in te schrijven. Bij ouders uit de Automatic-groep was ingeschreven staan de standaardoptie: zij kregen een melding dat ze automatisch voor de berichtendienst waren ingeschreven, en dat ze zich konden afmelden door ‘Stop’ terug te sms’en. Vervolgens werd aan beleidsmakers gevraagd een inschatting te maken van de hoeveelheid aanmeldingen voor de berichtenservice per groep.
De eerste les uit dit onderzoek is dat standaardopties erg effectief kunnen zijn: in de derde onderzoeksgroep, waar de gewenste uitkomst ook de standaardoptie is, schrijft 93 procent zich in. Dat is veel meer dan in de eerste twee groepen.
De tweede les is dat beleidsmakers er volledig naast zaten met hun voorspellingen van het aantal inschrijvingen. En verkeerde voorspellingen kunnen leiden tot minder effectief beleid. Mogelijk gaan beleidsmakers er door het false consensus effect van uit dat ouders altijd een weloverwogen keuze maken voor deelname aan de dienst en dat de manier waarop de keuze gepresenteerd wordt slechts een kleine rol speelt.
