Het toestaan van prijsafspraken tussen zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) is geen goed idee. Problemen aan de onderkant van de arbeidsmarkt vereisen andere maatregelen dan het oprekken van mededingingsregels.
Onrust
De opmars van zzp’ers zorgt in veel sectoren voor onrust. Mooi dat werkgevers kosten besparen en arbeidsrelaties flexibel worden, maar de zzp’ers zelf zijn te vaak schijnzelfstandig en gokken op hun goede gezondheid. Er is daardoor afbreuk van bescherming van arbeidsvoorwaarden van zzp’ers zelf maar ook van reguliere werknemers omdat hun onderhandelingspositie verzwakt dreigt te worden.
Vakbonden
Vakbonden proberen werknemers en zzp’ers te beschermen, bijvoorbeeld door minimumtarieven voor zzp’ers af te spreken in cao’s. Maar dat is niet voor alle zzp’ers de aangewezen weg.
ACM
Wanneer partijen die onderling concurreren afspraken willen maken, komt de Autoriteit Consument & Markt (ACM) in beeld. Consumenten zijn er bij gebaat dat partijen zelfstandig de prijs en kwaliteit van hun producten bepalen. Afspraken tussen partijen botsen daarom al snel met de Mededingingswet. Het idee kan ontstaan dat ACM onvoldoende doet om kwetsbare beroepsgroepen te beschermen en te veel aan het consumentenbelang denkt. Denk aan uientelers die door supermarkten (zouden) worden ‘uitgeknepen’. Laat ACM sterke partijen toe hun macht uit te oefenen en verbiedt ze kwetsbare partijen zich te verenigen? Zo zwart-wit ligt het niet.
Uitzonderingen
De Mededingingswet kent uitzonderingen. Als afspraken zich beperken tot een kleine groep of als er aantoonbare voordelen voor consumenten zijn, kunnen partijen onderling afspraken maken. Voor ACM is verder het onderscheid tussen echte zzp’ers en schijnzelfstandigen van groot belang. Stel dat werkgevers hun werknemers in loondienst ontslaan en daarna als zzp’er weer in dienst nemen voor hetzelfde werk, of vervangen door een goedkopere zzp’er. Dit dient geen maatschappelijk belang. In verschillende sectoren proberen vakbonden daarom via cao-bepalingen het vervangen van werknemers door zzp’ers onaantrekkelijk te maken. Dat kan bijvoorbeeld door minimumtarieven voor (schijn)zzp’ers op te nemen. Als zzp’ers feitelijk als werknemers in dienst zijn, is er geen probleem met de Mededingingswet. De rechter heeft geoordeeld dat schijnzelfstandigen behandeld moeten worden als werknemers en onder de eventuele cao vallen. Daar geldt de Mededingingswet niet. Maar in veel andere gevallen wel. En dat is dus niet zonder reden.
Problemen
Het toestaan van prijsafspraken voor zzp’ers leidt tot een aaneenschakeling van problemen. Prijsafspraken verhogen de prijzen voor consumenten. Ze kunnen ook leiden tot minder productie of teruglopende kwaliteit. Voor échte zzp’ers moet daarom geen uitzondering op de Mededingingswet worden gemaakt omdat het middel erger is dan de kwaal.
Wetgever
Als een uitzondering op de Mededingingswet niet de juiste weg is, wat kan er dan nog meer gedaan worden? De wetgever is in staat om ongewenste maatschappelijke ontwikkelingen een halt toe te roepen.
CAO
De wetgever kan vinden dat het overeind houden van collectieve arbeidsvoorwaarden in bepaalde sectoren een zwaarwegend publiek belang dient. Dat zal niet altijd het geval zijn, zodat een belangenafweging altijd aan de orde is. Door in te grijpen kunnen de kosten van arbeid immers stijgen.
Spanning
Dit toont direct de spanning waarin we ons bevinden. Tegenover het beeld van de zzp’er die tegen zijn wil aan de onderkant van de arbeidsmarkt zit met de erosie van arbeidsvoorwaarden, staan andere beelden die evenveel recht doen aan de realiteit. Zoals het beeld van een overschot aan arbeidskrachten in sommige sectoren, leidend tot een mismatch tussen vraag en aanbod. En het beeld van ondernemers die helemaal niet aan de leiband van een cao willen lopen, omdat dat haaks staat op de reden waarom ze zzp’er zijn geworden.
Eén kam
In het debat over zelfstandigen is het daarom verstandig niet alle zzp’ers over één kam te scheren. En het niet te snel te zoeken in collectieve oplossingen of algemene uitzonderingen op de Mededingingswet. Prima als vakbonden schijnzelfstandigheid tegengaan en zwaarbevochten arbeidsvoorwaarden overeind houden, maar laat echte zzp’ers vrij om te ondernemen.
Opiniestuk FD 22-11-2016
Auteurs
Categorieën