Afgelopen dinsdag veroverde Donald Trump het Amerikaanse presidentschap, terwijl Hilary Clinton de meeste stemmen kreeg. De vorige keer dat dit gebeurde was in 2000, toen George W. Bush Al Gore versloeg. Vaak wordt hierbij automatisch verwezen naar het Winner Takes All principe, waarbij de winnaar in een staat alle kiesmannen uit die staat krijgt toegewezen. Er zijn echter nog meer verschillen tussen het Amerikaanse en Nederlandse kiessysteem. In 2000 schreef ik met Hugo Hollanders en Bas ter Weel een artikel in ESB over de Amerikaanse presidentsverkiezingen, waarin we lieten zien dat de overwinning van George W. Bush destijds niet het gevolg was van Winner Takes All, maar doordat in de VS stemmen van kiezers uit kleine staten zwaarder tellen dan de stemmen van kiezers uit grotere staten. Het leek me daarom interessant om voor de verkiezingen van afgelopen dinsdag deze analyse te herhalen.
Er zijn drie belangrijke verschillen tussen hoe stemmen in de VS geteld worden en hoe wij dat doen. In de eerste plaats is er dit Winner Takes All principe (dat op twee na in alle staten wordt gebruikt). Wie in een staat de meeste stemmen krijgt, krijgt alle kiesmannen van die staat. Het tweede verschil is echter dat het aantal kiesmannen niet evenredig is verdeeld. Het aantal kiesmannen is gelijk aan het aantal zetels dat een staat heeft in het huis van afgevaardigden en de senaat. De verdeling in het huis van afgevaardigden is proportioneel aan het aantal inwoners van een staat, maar iedere staat heeft twee senatoren. Deze regel is ooit ingevoerd om de kleine staten te beschermen tegen de invloed van de grote staten. Ten derde werkt, doordat per staat worden gekozen, de opkomst anders door in de einduitslag. Als in één staat de opkomst veel hoger is dan in een andere, wordt de invloed van die staat in de uitslag niet groter. Het aantal kiesmannen blijft immers even groot.
In 2000 hebben we in een tabel voor verschillende denkbare varianten de stemverhouding tussen Bush en Gore laten zien. Deze tabel is hieronder te zien. Bij iedere variant staat de verhouding tussen het aantal stemmen voor Bush versus Gore met daarboven wie winnaar zou zijn geweest bij dat systeem. Linksboven bij het Nederlandse stelsel met proportionele afvaardiging per staat, staat Al Gore. Hij won de popular vote. Als echter rekening wordt gehouden met het extra gewicht dat stemmen in kleinere staten krijgen, slaat de balans om naar George W. Bush. In de staten waar Gore veel stemmen behaalde is de opkomst echter lager. Daardoor zou de uitslag nog meer in het voordeel van Gore zijn geweest als alleen dit een rol had gespeeld. Van beide effecten was het kleine-staten-effect iets groter, waardoor Bush de meeste stemmen kreeg als met beide verschillen rekening wordt gehouden.
In de rechterkolom wordt het Winner Takes All principe toegepast op de zetelverdeling. Dit maakte in 2000 voor de uitslag niet uit. De conclusie destijds was dus dat Bush zijn nipte overwinning te danken had aan de extra invloed die kiezers van kleine en vaak landelijke staten krijgen.
Dit jaar ziet deze tabel er zo uit:
Dit is een heel ander beeld. Opnieuw won de democraat (in dit geval Clinton) de popular vote. Bij een proportioneel systeem had dit overigens niet automatisch betekend dat ze ook president was geworden. Noch Clinton, noch Trump hadden een absolute meerderheid, dus als de Amerikanen hun president zouden kiezen zoals de Fransen dat doen, zou binnenkort een tweede ronde zijn. Trump heeft voordeel van het zwaardere gewicht voor kleine staten en Clinton heeft voordeel van het opkomsteffect. Dit jaar is het opkomsteffect echter groter dan het kleine-staten-effect. De extra kiezers die Trump heeft weten te mobiliseren vertalen zich door deze mechanisme maar ten dele in de verkiezingsuitslag. Maar de invloed van Winner Takes All was veel groter dit jaar. Bij alle scenario’s heeft Trump een overweldigend voordeel als dit principe wordt toegepast. Het doorslaggevende verschil dit jaar was dus dat Trump in iets meer staten een grotere overwinning heeft behaald, maar Trump in flink meer staten een nipte overwinning wist te behalen.
Auteur
Categorieën