Robot- en ICT-gebruik in het Nederlandse bedrijfsleven

312Jaargang 101 (4733) 28 april 2016
Robot- en ICT-gebruik in het Nederlandse bedrijfsleven
ARBEIDSMARKT
I
n de afgelopen jaren is ook in Nederland weer de
nodige discussie ontstaan over de betekenis van
nieuwe technologie voor werk. De boeken van
Ford (2015) en Brynjolfsson en McAfee (2014)
hebben hier in belangrijke mate aan bijgedragen.
In beide gevallen wordt een beeld geschetst waarin een
groot deel van de werkgelegenheid verdwijnt, onder in –
vloed van verdergaande computerisatie en robotisering als
nieuwste uitingsvormen van technologische vernieuwing.
Na de vervanging van spierkracht nemen robots in toene –
mende mate ook de denkkracht van mensen over, zo is de
verwachting. De mogelijkheden van robots (machines met
sensoren, die gebruikmaken van software) nemen namelijk
toe en de kosten af. Hierdoor wordt het aantrekkelijker om
ervan gebruik te maken en vormt het een bedreiging voor
delen van de werkgelegenheid. Hoewel langdurige technologische werkloosheid in
het verleden nooit werkelijkheid is geworden, maken ook
Nederlandse beleidsmakers zich zorgen over de impact van
nieuwe technologie. Vorig jaar verschenen er al studies hier –
naar van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbe –
leid (Went et al ., 2015) en het Rathenau Instituut (Van Est
en Kool, 2015). Op dit moment loopt er bovendien een
adviesaanvraag bij de Sociaal-Economische Raad. In deze
en andere rapportages worden uiteenlopende kansen, be –
dreigingen en toekomstbeelden besproken. Met een blik
op de toekomst wordt er voortdurend een lans gebroken
voor een nauwe samenwerking tussen mensen en de moge –
lijkheden van machines. Nieuwe technologie hoeft volgens
de verschillende auteurs niet te leiden tot een afname van
de werkgelegenheid. Desondanks wordt er wel rekening
mee gehouden dat de inzet van nieuwe technologie leidt
tot grote verschuivingen op de arbeidsmarkt, waarbij routi- nematige en gemakkelijk te automatiseren taken zullen ver
–
dwijnen en de vraag naar hoogopgeleiden juist toeneemt.
In het bijzonder de banen in het middensegment van de
arbeidsmarkt bevatten relatief veel administratieve werk –
zaamheden en zijn daarom bovengemiddeld gevoelig voor
de potentieel ontwrichtende effecten van nieuwe technolo –
gie voor werk (Ter Weel, 2015). Maar ondanks al de zorgen van beleidsmakers is er nog
weinig zicht op de feitelijke adoptie van nieuwe uitings-
vormen van technologie in het Nederlandse bedrijfsleven.
Een studie van de International Federation of Robotics
(IFR) laat zien dat het aantal industriële robots wereldwijd
langzaam maar zeker toeneemt, maar dat de ontwikkeling
vooralsnog niet snel gaat (Went et al., 2015). Zeker in Ne –
derland blijft de industriële robotdichtheid ver achter bij
die van andere landen (Graetz en Michaels, 2015). Deze
resultaten richten zich echter op een specifiek deelgebied
van de robotica, waardoor er nog geen compleet beeld ont –
staat van de adoptie van robots in het totale Nederlandse
bedrijfsleven. Van welke vormen van nieuwe technologie
maken bedrijven in Nederland eigenlijk gebruik, en wat
zijn de implicaties hiervan voor de toekomst van werk?
BESCHRIJVENDE STATISTIEK
Om te bepalen op welke wijze het Nederlandse bedrijfsle –
ven gebruikmaakt van nieuwe technologie hebben we een
survey ontwikkeld in 2016. TNS Nipo heeft een gestratifi-
ceerde bruto-steekproef getrokken uit zijn online bedrijven –
database (N = 4.000). In deze database participeren ruim
17.000 personen (directeuren en IT-managers) en ze bevat
zowel eenmanszaken als bedrijven met werknemers. De res-
pons bedraagt 25 procent (N = 1.008). Om de representa –
tiviteit te vergroten is gewogen voor sector en grootteklasse.
De inzet van technologie op de werkplek is gemeten via
drie vragen naar technologische vernieuwing op vestiging –
sniveau in de afgelopen twee jaar, te weten automatisering
(ICT), robotisering en overige technologie (zoals de aan –
schaf van smartphones en nieuwe beveiligingssystemen).
Op deze manier krijgen we inzicht in de adoptiegraden van
verschillende vormen van nieuwe technologie. Op basis van
de drie vragen naar de adoptie van nieuwe technologie is
vervolgens bepaald of een organisatie een of meer vormen
van technologische verandering heeft doorgevoerd (1 = ja). Figuur 1 maakt inzichtelijk in welke mate bedrijven
gebruik hebben gemaakt van nieuwe technologie in de
FABIAN DEKKER
Arbeidssocioloog
aan de Erasmus Uni-
versiteit Rotterdam
Er zijn diverse aanwijzingen dat de inzet van nieuwe technologie
leidt tot verschuivingen op de arbeidsmarkt. Vooral robotisering
trekt hierbij de aandacht. Uit een grootschalige enquête onder het
Nederlandse bedrijfsleven blijkt echter dat het met de adoptie van
robots nog niet zo’n vaart loopt in Nederland. Vooralsnog valt het
gebruik in het niet bij digitalisering en heeft het nog weinig im –
pact op de arbeidsmarkt.
ESB Arbeidsmarkt

Arbeidsmarkt ESB
313Jaargang 101 (4733) 28 april 2016
19 ,3
16 ,2
0,8 6
,4
8
0 ,7
Ja Nee NeeNeeNee
Ja
Ja
8
3,8 9
9,2 9
3,6
0
1
0
2
0
3
0
4
0
5
0
6
0
7
0
8
0
9
0
1
0 0 In procenten
Tech nolo gie Auto m atis e rin g Robotis e rin g Anders
LITERATUUR
Brynjolfsson, E. en A. McAfee (2014) The second machine age: work, progress and prosperity in a
time of brilliant technologies. New York: WW Norton.
Dekker, F. (2016) Robots en arbeid: technologisch determinisme revisited? Beleid en Maat-
schappij. Te verschijnen.
Est, R. van, en L. Kool (2015) Werken aan de robotsamenleving. Den Haag: Rathenau Instituut.
Ford, M. (2015) Rise of the robots. New York: Basic Books.
Graetz, G. en G. Michaels (2015) Robots at work. London: CEP Discussion Paper, 1335.
Weel, B. ter (2015) De match tussen mens en machine. Beleid en Maatschappij, 42(2), 156–170.
Went, R., M. Kremer en A. Knottnerus (2015) De robot de baas. Den Haag: WRR.
twee jaar voor afname van de vragenlijst (januari 2016).
Wat direct opvalt is dat bijna een op de vijf bedrijven nieu –
we technologie heeft geïntroduceerd op het werk. Vaak
gaat het hierbij om ICT-gebruik (automatisering ). Desge –
vraagd naar de belangrijkste reden om van nieuwe techno –
logie gebruik te maken, gaat het achtereenvolgens om het
streven naar kwaliteitsverbetering van het productieproces,
efficiencyverbetering/besparing op loonkosten en om ver –
laging van de fysieke en mentale werkbelasting. Nieuwe toepassingen van robotisering komen op de
werkplek bijna niet voor (0,8 procent). Het gaat dan bij –
voorbeeld om las- en melkrobots of in een enkel geval om
het gebruik van drones. Ook wanneer alle zzp’ers uit de da –
taset zijn verwijderd, bedraagt de adoptiegraad van roboti-
sering in de afgelopen twee jaar slechts 1,6 procent van het
totale bedrijfsleven.
BARRIÈRES ROBOTISERING
De beschrijvende statisitiek laat zien dat de adoptiegraad
van robots in het Nederlandse bedrijfsleven laag is. Waar
heeft dit mee te maken? Allereerst ligt het hoogstwaar –
schijnlijk aan de structuur van de economie. Nederland
kent veel mkb-bedrijven, waarvoor de kosten van robots
nog altijd hoog zijn. En anders dan in landen als Duitsland
en Japan heeft Nederland geen grootschalige auto-industrie
waar industriële robots relatief vaak voorkomen. Andere verklaringen zijn niet kwantitatief onderzocht,
maar wel goed denkbaar (Dekker, 2016). Zo bestaat er in
bepaalde sectoren en branches, zoals in het caresegment
van de gezondheidszorg , nog de nodige weerstand onder
eindgebruikers om van robots gebruik te maken. In die ge –
vallen is er nog steeds een voorkeur voor de persoonlijke
component. Ook is er in andere gevallen nog geen goed
ontwikkelde business case voor robots. Aangezien zij factu –
reren op basis van manuren, zijn bijvoorbeeld veel schoon –
maakbedrijven niet direct gebaat bij een grootschalige
adoptie van robots op de werkplek. Technische beperkin –
gen en overheidsbezuinigingen zijn twee andere factoren
die de adoptie van robots bemoeilijken. Bezuinigingen in
de (semi-)publieke sector zorgen ervoor dat organisaties
zich richten op de waan van de dag , en niet op het door –
voeren van technologische innovatie. Ten slotte doet zich
de juridische vraag voor wie verantwoordelijk is in het geval
van ongevallen. Dit zijn allemaal barrières die nieuwe toe –
passingen van robots in de weg staan.
TOT SLOT: DE TOEKOMST VAN WERK
Met regelmaat wordt gesteld dat de adoptie van nieuwe
technologie in het bedrijfsleven toeneemt en ingrijpende
gevolgen heeft voor de aard en omvang van werk. In de hui-
dige discussie speelt vooral robotisering een belangrijke rol. Resultaten van een grootschalige enquête onder bedrijven
laten zien dat het gebruik van robots in bedrijven nog erg
marginaal is en in het niet valt bij digitalisering. In tegen
–
stelling tot het vaak hyperige karakter van veel robotise –
ringsdiscussies lijkt het verstandiger om in de eerste plaats
oog te houden voor de impact van verdere digitalisering op
werk. Het is het internet en het gebruik van nieuwe soft –
ware die momenteel de opkomst mogelijk maken van digi-
tale platformorganisaties en nieuwe arbeidsverhoudingen,
zoals Uber in de taxibranche. En het is digitalisering die de
bijl zet aan veel administratieve taken, zoals in het bank-
en verzekeringswezen. Routinematige taken en banen van
laag- en middelbaargeschoolden staan momenteel onder
druk en dit vraagt om een beleidsaanpak om te grote on –
gelijkheid op de arbeidsmarkt tegen te gaan. Investeringen
in het onderwijs en bescherming van de positie van flexwer –
kers in een digitale economie zijn relevante aandachtspun –
ten. Maar van een exponentiële groeiontwikkeling van ro –
bots is op dit moment geen sprake en het is vooralsnog de
vraag of dit in de toekomst wel het geval zal zijn.
Bron: Erasmus Universiteit Rotterdam, 2016
Technologiegebruik bedrijven in NederlandFIGUUR 1

▶ Robotisering zou ingrjipende gevolgen
hebben voor de aard en omvang van
werk
▶ Het feitelijke gebruik van robots in het
Nederlandse bedrijfsleven is momen-
teel echter verwaarloosbaar klein
▶ Internet en software zijn van veel gro –
tere invloed op arbeidsverhoudingen
en de aard van werk
In het kort