Zo ongeveer iedereen heeft wel een mening over Griekenland en haar regering. De politici van Syriza zijn of heroïsche verzetshelden tegen de destructieve bespaarpolitiek van de Europese boekhouders, of populistische amateurs met een specialisatie in beledigende retoriek. Op dezelfde manier was het referendum van zondag ofwel een waardig voorbeeld van directe democratie, of een cynische afschuiving van bestuurlijke verantwoordelijkheid.
De verschillen in interpretatie van de Griekse crisis tussen diverse kampen is zo groot, dat je je afvraagt of ze het wel over dezelfde crisis hebben. Maar de huidige polarisatie is in feite een schoolvoorbeeld van cognitieve processen die psychologen ‘motivated reasoning’ en ‘confirmation bias’ noemen. Hierbij interpreteren mensen het beschikbare bewijs selectief om hun eigen (politieke) identiteit te versterken of hun bestaande meningen te staven.
Uit vele studies weten we dat als er genoeg ambiguïteit over de interpretatie van een ‘bewijs’ bestaat, dat bewijs niet noodzakelijkerwijs tot meer overeenstemming en soms zelfs tot meer polarisatie leidt. Een beroemd voorbeeld is een experiment waarin Amerikaanse conservatieven en liberalen beide dezelfde wetenschappelijke studie over de gevolgen van de doodstraf moesten lezen. Na afloop waren de twee groepen het sterker oneens, omdat beiden zich concentreerden op het deel van het bewijs dat hun politieke oriëntatie ondersteunde.
Behalve meer informatie is ook een hoger opleidingsniveau geen garantie voor toenadering. Dan Kahan is een Amerikaanse rechtsgeleerde die onderzoek doet naar motivated cognition. In verschillende studies laat hij zien dat mensen met beter ontwikkelde cognitieve capaciteiten sterker aan polarisatie ten prooi vallen op Amerikaanse discussiepunten als wapenregulering en klimaatverandering. Zo blijkt bijvoorbeeld een maatstaf voor “wetenschappelijke geletterdheid” geen invloed te hebben op geloof in klimaatverandering, terwijl politieke oriëntatie wel sterk met dat geloof correleert. Volgens Kahan is een onderliggende reden dat hoger opgeleiden beter zijn in begrijpend lezen, en daarom beter kunnen inschatten welke argumenten hen goed uitkomen en welke niet.
De Griekse crisis voldoet dus aan alle voorwaarden voor polarisatie. Door het gebrek aan precedent binnen de muntunie zijn de gevolgen van beleid moeilijk in te schatten; zelfs Nobelprijswinnaars in de economie gaven verschillend stemadvies in het referendum. Het is bovendien makkelijk om je favoriete zondebok aan te wijzen, aangezien beide partijen opzichte fouten hebben gemaakt. Elke nieuwe ontwikkeling kan dus worden uitgelegd als bevestiging voor de eigen positie. Tenslotte wordt de crisis uitgevochten door politici die professioneel geschoold zijn in het rechtvaardigen van hun positie.
De Griekse crisis wordt in deze context al snel een middel ter versterking van de eigen identiteit, bijvoorbeeld als linkse activist of strenge boekhouder. Vanuit deze cognitieve loopgraven moeten beide partijen deze week proberen een pragmatische oplossing te bereiken. Daarbij zullen de politici niet alleen over hun eigen schaduw heen moeten springen, maar ook over de dwaalsporen van hun eigen geest.
(Met dank aan Thomas Buser voor input).
Auteur
Categorieën