Mening: De invloed van ouders op het financieel gedrag van kinderen

mening
De invloed van ouders op het financieel gedrag
van kinderen
De omgang met geld door jongeren staat centraal in een onderzoek
onder bijna vierduizend scholieren, dat beoogt te traceren welke
factoren van invloed zijn op het financieel inzicht en gedrag en
hoe dit inzicht en gedrag zich in deze periode van tien jaar ontwik­
kelen. De studie geeft tevens aangrijpingspunten om risicogroepen
op te sporen en is ook bedoeld om handvatten aan te reiken voor
beleid om het gedrag van adolescenten te beïnvloeden.
De scholieren zijn voorjaar 2008 ondervraagd over hun financiële
kennis, vaardigheden en gedrag. In een parallel onderzoek onder
751 koppels is meer in detail gekeken naar overeenkomsten en
verschillen in gedrag van kinderen in de leeftijd van acht tot
achttien jaar en hun ouders. Vier aspecten van het financiële
gedrag werden nagegaan om vast te stellen welke invloed ouders,
leeftijdgenoten en reclame hebben: Is een kind sterk gericht op
consumeren of meer op sparen? Is er sprake van voortekenen van
problematisch financieel gedrag, dat wil zeggen koopt een kind
vaak zonder erbij na te denken, gaat het anders om met geld dan
ouders willen, krijgt de kritiek van ouders op het uitgavenpatroon?
Heeft het kind schulden? Speelt het om geld?
Ieder van deze vier aspecten is in een logistische regressieanalyse
gerelateerd aan een reeks andere, uit dezelfde enquêtes afkom­
stige waarnemingen over achtereenvolgens financieel inzicht en
financieel gedrag van ouders, achtergrondkenmerken van ouders,
zoals inkomen, opleiding, etniciteit en woonomgeving, opvoedings­
stijl van ouders, gemeten met vragen als ‘mag een kind zelf
beslissen hoe geld wordt besteed’, ‘krijgt het extra geld wanneer
het daarom vraagt’, ’vindt een kind dat de ouders hem of haar de
waarde van geld voldoende hebben bijgebracht’ en de mate van
beïnvloedbaarheid van het kind door leeftijdgenoten en reclame.
Beïnvloedbaarheid is daarbij vastgesteld met stellingen over aan­
kopen, zoals ‘ik koop iets omdat klasgenoten het al hebben’, ‘om
erbij te horen moet ik wel geld aan mooie spullen uitgeven’ en ‘ik
wil vaak dingen hebben die ik op de reclame zie’.
In tabel 1 zijn de resultaten samengevat van vier regressiemodel­
len, die stapsgewijs zijn opgebouwd. Het eerste model bevat alleen

Tabel 1

Voorspellers van financieel gedrag van kinderen (percentage
verklaarde variantie).

Wel-geen Gericht op
schulden uitgeven of
hebben
op sparen
n=230
n=334
Financieel inzicht
en gedrag ouders
Achtergrondkenmerken ouders
Opvoedingsstijl
ouders
Beïnvloedbaarheid
leeftijdgenoten,
reclame

Wel-niet
spelen
om geld
n=230

Wel-geen
voortekenen
problematisch
gedrag n=344

12*

6

7

5

14

10*

16*

6

22**

15**

17

9

32**

22**

24**

de indicatoren van financieel inzicht en gedrag van ouders. In het
tweede model zijn daaraan achtergrondkenmerken toegevoegd.
In het derde model ook de waarnemingen van de opvoedingstijl
van ouders. Het meest omvattende model bevat ook de indicato­
ren van de invloed van leeftijdgenoten en reclame. Uit het eerste
model blijkt dat indicatoren van financieel inzicht en gedrag van
ouders alleen een significante voorspeller zijn van schulden bij
kinderen: een gebrekkig inzicht en een zwak financieel beheer van
de ouders gaan vaker gepaard met kinderen die schulden hebben.
Achtergrondkenmerken zijn voor twee aspecten van betekenis: is
het kind meer op uitgeven dan op sparen gericht en speelt het
wel of niet om geld. Zo zijn kinderen in grootstedelijke gebieden
duidelijk meer op uitgeven georiënteerd en zijn onder jongeren die
om geld spelen allochtone kinderen oververtegenwoordigd. Met
de opname van de opvoedingsstijl in het derde model neemt de
verklaringskracht voor twee van de vier aspecten van het finan­
cieel gedrag significant toe: een grotere mate van vrijgevigheid
van ouders, een indicator van opvoedingsstijl, hangt bijvoorbeeld
vaak samen met het hebben van schulden en met een grotere
gerichtheid van kinderen op het uitgeven van geld. Uit het vierde
model ten slotte blijkt dat er voor alle vier aspecten van financieel
gedrag van kinderen een relatie wordt gevonden met de mate van
beïnvloedbaarheid door leeftijdgenoten en reclame. De kans dat
een kind schulden maakt, minder spaart, vaker om geld speelt
en voortekenen van problematisch financieel gedrag vertoont is
duidelijk groter, wanneer het kind meer onder invloed staat van
leeftijdgenoten of van reclame.
Het al dan niet hebben van schulden wordt met deze vier modellen
het beste verklaard, waarbij de effecten van leeftijdgenoten en van
reclame ongeveer even groot zijn. De voortekenen van financieel
problematisch gedrag zijn, gezien de twaalf procent verklaarde
variantie, het lastigste te voorspellen. Dit aspect is alleen signifi­
cant gerelateerd aan de invloed van leeftijdgenoten en reclame,
maar niet aan financieel inzicht of gedrag en de opvoedingsstijl
van ouders.
De vier modellen leiden tot de conclusie dat het mechanisme ‘zo
ouder, zo kind’ niet altijd in dezelfde mate opgeld doet, wanneer
naar verschillende aspecten van financieel gedrag van kinderen
wordt gekeken. Wel werd steeds een significant effect van leeftijd­
genoten aangetroffen. Vooral bij het maken van schulden en het
gericht zijn op uitgeven van geld is het de combinatie van opvoe­
dingsstijl van ouders en effecten van leeftijdgenoten en reclame
die een aanzienlijk deel van de variatie tussen jongeren verklaart.
Het zijn vooral dit type samenhangen die van betekenis zijn voor
de slagingskansen van toekomstig beleid dat beoogt het gedrag
van jongeren in financiële kwesties te beïnvloeden.
Literatuur
Claassen, A., H. Katteler en J. Polman (2008) Overeenkomst in financieel gedrag van

12**

kind en ouders. Den Haag: Centiq.

Jeroen Winkels, Herman Katteler en Adrie Claassen

* kans < 5%; ** kans < 1%

Directeur en senior onderzoekers bij het Instituut voor toegepaste sociale

Bron: Claassen et al. (2008)

wetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders

te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

ESB

93(4550) 19 december 2008

797