column
John van Groenewegen
De economie van het microkrediet
De wereld van het grote geld trekt de aandacht, zowel in
het nieuws als in de economische vakliteratuur. Recent
is er ook in de media en onder economen belangstelling
ontstaan voor de wereld van het kleine geld. Daaraan
hebben 2005 als het jaar van het microkrediet van de
Verenigde Naties en de 2006 Nobelprijs voor de Vrede
toegekend aan Muhammad Yunus van de Grameen Bank
als ontdekker van het microkrediet, een belangrijke
bijdrage geleverd. Microkrediet kan een grote positieve
invloed hebben op de economische ontwikkeling van
de lokale en regionale economie. De effectiviteit van de
kredieten hangt af van een combinatie van economische,
institutionele en politieke factoren. Microkrediet is een
belangwekkend pluralistisch fenomeen waarvoor de economische discipline waardevolle inzichten kan leveren.
Niet alleen de standaardeconomie gericht op efficiëntie
in productie en transacties is van nut, maar ook de institutionele, evolutionaire en politieke economie leveren
waardevolle inzichten. Opgeteld vormen die inzichten de
economie van het microkrediet. Allereerst gaat het in de
economie van het microkrediet om de statische efficiëntie van de minimalisatie van de productie- en transactiekosten. Tyler Cowen doet in de New York Times van 10
augustus 2006 verslag van zijn bezoek aan Hyderabad
in India, waar economen van M.I.T. en Harvard onderzoek zijn begonnen naar de effecten van microkrediet
op de lokale economische ontwikkeling. Zij volgen daar
duizenden ontvangers van microkrediet van Spandana,
die een van de grootste microfinanciers in India is.
Het valt op dat veel verschaffers van microkrediet zelf
niet zo micro zijn in de zin van kleinschalig: Spandana
bijvoorbeeld heeft ongeveer 2000 medewerkers in
dienst, leent aan zo’n 800.000 klanten en is in staat
door deze grote schaal lagere rente voor haar afnemers
te realiseren. Inzichten uit de economie met betrekking
tot de efficiënte schaal vormen de eerste bouwsteen van
de economie van het microkrediet. Verder valt op dat
Spandana bij voorkeur leent aan groepen van vijf tot tien
personen, waarbinnen ieder individueel lid verantwoordelijk is voor de totale lening. Als een groepslid in gebreke
blijft wordt dat door de andere leden opgevangen en
als dat zonder problemen gebeurt, kan de groep in de
toekomst grotere bedragen lenen tegen lagere rente.
Het is van groot belang dat efficiënte contractering- en
monitoringsystemen worden opgesteld. De tweede bouwsteen van de economie van het microkrediet vormt de
wereld van de contract- en organisatietheorie. Als derde
bouwsteen zou ik de economische inzichten in het ondernemerschap willen noemen. Ondernemen is een vak,
dat een veelvoud van economische, organisatorische en
administratieve capaciteiten vergt. Het microkrediet zal
alleen effectief zijn als tegelijkertijd wordt gewerkt aan
het opleiden van ondernemers. De vierde bouwsteen van
de economie van het microkrediet wordt geleverd door
de institutionele economie: de institutionele omgeving
van waarden en normen kan het ondernemerschap in
belangrijke mate hinderen, maar ook juist faciliteren.
Kennis van de normen en waarden is van essentieel
belang voor het welslagen van microkredieten. Daarnaast
speelt de omgeving van de formele instituties een
belangrijke rol: zijn de noodzakelijke wetten en juridische
spelregels in voldoende mate aanwezig zodat partijen
vertrouwen hebben in de juridische afdwingbaarheid
van gemaakte afspraken? De vijfde bouwsteen wordt
geleverd door de evolutionaire economie. Microkrediet
is bedoeld voor het opstarten en faciliteren van een
structurele langetermijnontwikkeling. Versterking van
de lokale economie, uitstralingseffecten naar andere
sectoren, meer op consumptie gebaseerde groei en
verhoging van de technologische standaarden vormen
onderdeel van het evolutionaire proces dat zich na de
kredietverstrekking eigenstandig moet voltrekken. De
evolutionaire economie biedt inzicht in de rol van variatie
en selectie, over de voorwaarden waaronder processen
zich positief ontwikkelen en over de vereiste complementaire micro- en macroinstituties. De zesde bouwsteen
brengt ons op de grens van de economische discipline.
Uit de rapportage over Spandana blijkt dat het in de
wereld van de microkredieten zeker niet allemaal rozengeur en maneschijn is. Nieuwe instituties, zoals het
microkrediet, veranderen namelijk de economische en
politieke verhoudingen. Particuliere financiers, maar ook
overheidsinstanties, kunnen door de microkredieten hun
inkomsten zien teruglopen. De Spandana case toont dat
succes van het microkrediet tegenkrachten kan oproepen, die ertoe kunnen leiden dat overheidsinstanties
overgaan tot sluiting van microfinanciers, of tot het stellen van ondergrenzen aan de rente met het doel gevestigde belangen te beschermen. Inzichten uit de politieke
economie zijn van grote waarde om dergelijke ontwikkelingen beter te kunnen begrijpen, te voorspellen en te
veranderen. Microkredieten kunnen economische ontwikkelingen van onderaf stimuleren en daarmee een stevig
economisch fundament leggen. De economie van het
microkrediet kan met de inzichten uit diverse stromingen
binnen de economische wetenschap nuttige inzichten
verschaffen voor het vergroten van de effectiviteit van
microkredieten. Is de tijd niet rijp voor een initiatief van
NWO of van een van onze gerenommeerde economische
onderzoekscholen tot het organiseren van een coherent
onderzoekprogramma op het terrein van de economie
van het microkrediet? Bouwstenen genoeg.
ESB
18 mei 2007
303