Kruisvaarders met koudwatervrees
Aute ur(s ):
Damme, E.E.C. van (auteur)
Verb onden aan de KUB.
Ve rs che ne n in:
ESB, 83e jaargang, nr. 4174, pagina 811, 30 oktober 1998 (datum)
Rubrie k :
Prikkel
Tre fw oord(e n):
marktw erking, regulering, veilingen
Het gebeurde allemaal in dezelfde week. Paus Johannes Paulus II waarschuwde in de encycliek Fides et Ratio voor een doorgeschoten
rationalisme dat de mens gevangen houdt in een denkwereld, waarin alles op zijn nut beoordeeld wordt en alle waarden relatief zijn.
Aan de auteur van Rational fools werd de Nobelprijs in de economie toegekend. Maar ons ministerie van Economische Zaken trok
zich er allemaal niks van aan: wegens gebleken succes wordt de MDW-operatie onder paars II gecontinueerd.
Het plan van aanpak van MDW II, dat op 12 oktober gepresenteerd werd, lijkt heel redelijk. Het MDW-proces wordt gerationaliseerd.
Thema’s worden niet langer door de overheid gedicteerd, maar zullen na een oriëntatiefase waarin burgers kunnen aangeven welke regels
echt knellen, begin 1999 geselecteerd worden. Men hoopt dat deze zorgvuldige selectie van projecten leidt tot snellere implementatie van
voorstellen voor marktwerking. De wens is vader van de gedachte. Zouden notarissen en taxichauffeurs aangepakt zijn als deze
procedure bij MDW I gevolgd was? Hoewel de projecten dus nog niet vast staan, is wel reeds bekend dat ze zullen aansluiten bij thema’s
uit het regeerakkoord, zoals bevordering van economische dynamiek door stimulering van ondernemerschap en verbetering van de
kwaliteit van publieke diensten. Bij dit laatste wordt gedacht aan introductie van marktwerking op het gebied van onderwijs,
volksgezondheid en volkshuisvesting.
Opvallend is de gematigdheid van de voorstellen over het raakvlak tussen markt en overheid. Ik vermoed dat een echte vrije marktjongen
zijn teleurstelling nauwelijks zal kunnen verbergen. Anders dan Johannes Paulus II en Amartya Sen zal hij zich zorgen maken of deze
behouden koers het welzijn van de Nederlanders wel in voldoende mate zal verhogen. Hadden de ambtenaren van EZ hun naam van neoliberale kruisvaarders echt eer aan willen doen, dan hadden zij met drastischer voorstellen moeten komen. Bijvoorbeeld, voorstellen om
niet alleen de regelgeving aan te passen, maar ook de eigendomsstructuur. Privatisering in plaats van, of gecombineerd met,
deregulering. Wellicht dat in de oriëntatiefase wat tijd gevonden kan worden om een recent artikel van Andrei Shleifer te bestuderen, dat
prikkelende ideeën bevat 1.
Shleifer behandelt vanuit het moderne perspectief van de contracttheorie de aloude vraag waarom de overheid zich eigenlijk met de
productie van goederen en diensten bezig zou moeten houden. Waarom verzorgt de overheid onderwijs, richt zij ziekenhuizen in en
bouwt zij woningen? Geaccepteerd kan worden dat de overheid voor bepaalde diensten betaalt, maar dit impliceert nog niet dat de
overheid deze zelf moet produceren: de diensten kunnen gecontracteerd worden. Het essentiële verschil tussen overheidsproductie en
contractering via de markt ontstaat doordat contracten onvolledig zijn. De eigendomsstructuur is relevant, omdat deze bepaalt wie de
residuele controlerechten heeft, en dus de onderhandelingsmacht, in die situaties waarin het contract niet volledig gespecificeerd is.
Shleifer laat zien dat marktpartijen sterker geprikkeld worden tot kostenminimalisatie en productinnovatie en dat daarom contractering,
gekoppeld met regulering of consumentenondersteuning in het algemeen de voorkeur geniet.
Er zijn slechts twee situaties denkbaar waarin directe overheidsproductie de voorkeur heeft. Ten eerste die waarin de overheid niet weet
wat ze wil. In dit geval is het contract erg onvolledig en zijn de kosten verbonden met heronderhandelingen voor de overheid dusdanig
hoog dat contractering niet loont. Het argument is niet helemaal overtuigend, lage kosten van heronderhandelen leiden immers tot
frequente aanpassingen en zetten er de overheid niet toe aan om goed na te denken over wat ze wil. Stel dat de overheid het onderwijs
aan de markt had uitbesteed met uitsluitend kwaliteitscontrole op het eindproduct. Hoeveel ellende was het onderwijs bespaard
gebleven? De tweede situatie waarin overheidsproductie optimaal kan zijn, is die waarin essentiële (kwaliteits-) variabelen niet
contracteerbaar zijn en waarbij marktprikkels dusdanig zijn dat de contractpartij op deze cruciale variabelen zal bezuinigen. Denk aan het
uitbesteden van opvang van asielzoekers en marktpartijen die op de kwaliteit van de huisvesting en het eten bezuinigen. Echter, de
tijdelijke huisvesting van ‘De Meeuw’ is van betere kwaliteit dan die van de legertenten bij Ermelo zodat ook dit argument niet volledig
overtuigend is.
Shleifer argumenteert dat vooral op het gebied van innovatie de markt superieur is aan de overheid en dat daarom op die gebieden waar
innovatie belangrijk is de markt alle ruimte gegeven zou moeten worden. Op de drie bovengenoemde gebieden waar aan meer
marktwerking gedacht wordt (onderwijs, volkshuisvesting en volksgezondheid) is innovatie van cruciaal belang. Het ligt daarom voor de
hand om juist hier één stap verder te gaan, namelijk behalve te dereguleren ook te privatiseren. Dit zou tegelijkertijd de vraag naar
ondernemers doen toenemen, hetgeen de complementariteit tussen de twee poten van de MDW-II operatie (marktwerking en
entrepreneurship) zou versterken
1 A. Shleifer, State versus private ownership, DP, 1841, Harvard, juli 1998.
Copyright © 1998 – 2003 Economisch Statistische Berichten ( www.economie.nl)