ECONOMIE
‘onjunctuur
Staatsgreep
in de
Sovjetunie
Het grote nieuws lag dit keer niet op
het economische vlak, maar was van
politieke aard. Nadat er in de Sovjetunie reeds geruime tijd sprake -was
van een groeiend spanningsveld tussen enerzijds de aardsconservatieven en anderzijds de hervormingsgezinden, is afgelopen weekeinde de
bom gebarsten. Michael Gorbatsjov
is, zo wordt officieel gesteld, om gezondheidsredenen niet in de gelegenheid zijn plichten te vervullen,
en wordt vervangen door de voormalige conservatieve vice-president
Gennadi Janajev. Tegelijkertijd werd
in enkele gebieden de noodtoestand
afgekondigd door een speciaal comite bestaande uit de nieuwe president, premier Pavlov, KGB-voorzitter Krjoetsjkov en minister van
defensie Jazov. De Staatsgreep vond
plaats daags voordat een nieuw unieverdrag, waarin voor de deelrepublieken van een beperkte autonomie
sprake zou zijn, getekend zou worden.
Weliswaar zijn de economische banden met de Sovjetunie beperkt, de
omwenteling is van enorm internationaal politick belang en heeft dan ook
ingrijpende gevolgen voor de financiele markten, te meer daar we weer belanden in een periode van onzekerheid en instabiliteit. Enerzijds geldt
dit voor de westerse wereld, waarvan
de ontspanningspolitiek vrijwel voiledig was gebaseerd op de machtspositie van Gorbatsjov. Anderzijds is het
nog een grote vraag welke ontwikkelingen in de Sovjetunie zullen volgen,
want het is duidelijk dat de presidenten van de naar meer onafhankelijkheid strevende deelrepublieken meer
te verwachten hadden van Gorbatsjov. Dit wordt onderstreept door de
oproep tot een algemene staking die
Boris Jeltsin, de president van de republiek Rusland, nog dezelfde dag
deed.
Inflatieschrik in Nederland
In Nederland werden we geconfronteerd met uitermate slechte berichten over de inflatie in juli. De prijzen
854 I
stegen met 1,6% in een maand. Nog
slechter dan het Duitse cijfer. Op
jaarbasis gemeten komt de inflatie in
Nederland hiermee op 4,5%. Anderzijds was de stijging er een die te
voorzien was, daar de huurverhogingen en de verhoging van de benzineaccijns in juli een bekend gegeven
waren, waarvan het gewicht groot is.
Het waren deze beide componenten
die aan het grootste deel van de stijging debet waren. Toch reageerde
de Nederlandse rentemarkt met flinke koersdalingen.
De prijsstijgingen in juli in Nederland en Duitsland (plus 1%) steken
schril af bij de beperkte stijging van
de consumentenprijzen met 0,2% in
de Verenigde Staten. Zelfs Australie
dat geruime tijd te kampen had met
een inflatie van circa 8% kon over
het tweede kwartaal een inflatie van
3,4% (op 12-maandsbasis) melden,
bijna het laagste cijfer sedert 1970.
de S 5,3 miljard van dezelfde maand
vorig jaar. Inmiddels is dit de zevende
achtereenvolgende maand met een
hoger overschot. De export steeg in
juli met 11,1%. Daarnaast was de daling van de import uit de EG van belang. Onder meer een lagere auto-export vanuit de EG is hieraan debet. Al
drie kwartalen lang stijgt het Japanse
handelsoverschot met de EG maandelijks met percentages die boven de 10
liggen.
De economische groei in Japan
neemt inmiddels duidelijk af. Na
3,1% groei in het eerste kwartaal
was in het tweede kwartaal sprake
van een groei met 0,8%.
Duits handelsoverschot lager
Nadat de Duitse handelsbalans een
aantal maanden van forse tekorten
te zien had gegeven, heeft juni een
overschot van DM 191 miljoen opgeleverd. Nog wel veel minder dan de
Herstel in recessielanden
De cijfers over de industriele produktie in juli uit Engeland (plus 3%) en
de VS (plus 0,5%) vormden nieuwe
tekenen dat de landen die het eerst
in de recessie waren beland hier
weer uit omhoog krabbelen. In toenemende mate wordt overigens rekening gehouden met een slechts matig herstel. Daartegenover is in veel
andere landen nog sprake van een
vertraging. Voor de wereldeconomie
betekent dit per saldo een vertraging
van de groei van 2,8% in 1990 tot
1,5% voor dit jaar. Daar later dit jaar
de neergaande lijn in de groeicijfers
waarschijnlijk wordt omgebogen,
verwacht de Europese Commissie
voor volgend jaar een groei met
2,8%. In deze wereld-cijfers is de
Sovjet-economie en die van andere
voormalige Oostbloklanden niet begrepen. In Oost-Europa zal dit jaar
waarschijnlijk sprake zijn van een daling van het bnp met 5 tot 15%. Volgend jaar moest de bedrijvigheid aldaar aantrekken. Voor de Sovjeteconomie bestaat grote zorg. “Bij afwezigheid van duidelijk geloofwaardige vooruitzichten op belangrijke
structurele hervormingen bestaat het
risico dat de economische problemen van de Sovjetunie nog ernstiger
worden”, aldus de Europese Commis-
Handelssurplus Japan
Het Japanse handelsoverschot dat
evenals het Duitse vorig jaar scherp
omlaag kwam herstelt zich inmiddels
al weer krachtig. Het overschot in juli
bedroeg $ 6,7 miljard, flink meer dan
Jit
FvanLanschot
Bankiersnv
SINDS1737
DM 8,2 miljard in de vergelijkbare
periode van vorig jaar, maar in ieder
geval flink beter dan het tekort van
DM 1,1 miljard van mei. In het eerste
halfjaar steeg de import met 21%, terwijl de export met 2,5% daalde. Van
het overschot van DM 64,8 miljard in
de eerste helft van 1990 bleef in het
eerste semester van 1991 nog maar
DM 2,3 miljard over. Het overschot
van de Oostelijke staten was met
DM 2,6 miljard nog groter, en meer
dan de DM 2 miljard die in de vergelijkbare periode van vorig jaar werd
verdiend. Het was het resultaat van
een fors lagere import en tevens lagere export. Een verdere exportdaling lijkt in het verschiet te liggen
aangezien de exportorders in april
met 32% daalden en in mei nog eens
44% lager waren. Dat de opleving
van de Oostduitse economic zich
nog niet aftekent moge blijken uit de
daling van de industriele produktie
met 13,3% in mei ten opzichte van
de voorgaande maand.
Opmerkelijk was overigens het gegeven dat de Duitse werkloosheid in
juli flink steeg. Deze trend is al lang
gaande in het Oostelijke deel waar
de werkloosheid in juli uitkwam op
12,1% tegenover 9,5% van de beroepsbevolking in juni. Deze scher-
DEZE WEEK
Valutakoersen
zen dat het herstel waarschijnlijk
loosheid in de Westduitse staten van
5,9% in juni tot 6,3% in juli. Een ont-
markt was niet zozeer of er een discontoverhoging zou komen, maar
wel hoe groot de verhoging zou zijn
en in hoeverre deze gepaard zou
gaan met een verhoging van het
Lombard-tarief, de rente waartegen
de Duitse banken bij de centrale
bank geld kunnen lenen tegen on-
niet zo krachtig is als velen hadden
gehoopt. Anderzijds wordt het renteverschil met Duitsland steeds groter,
te meer daar tegenover de verdere
verkrapping door de Bundesbank
een versoepeling van het beleid
door de FED staat. Deze verlaagde
de zogenaamde FED-funds, waarmee de rente op de Amerikaanse
geldmarkt gestuurd wordt, met
0,25% tot 5,5%. Mede door deze ontwikkelingen daalde de dollar de eerste week van augustus verder tot
rond de/ 1,93- Later, onder invloed
van weer wat gunstiger economische cijfers en de meevallende renteverhoging door de Bundesbank en
een verder afgenomen handelstekort, trad een herstel op tot/ 1,99.
wikkeling die de instanties aan zo-
derpand van waardepapieren. De
Deze stijging viel echter in het niet
merslapte toeschreven.
Staatsgreep schokt markten
Duitse minister van Economische Zaken, Mollemann, waarschuwde de
Bundesbank vooraf nog dat een ren-
De coup in de Sovjetunie beheerste
teverhoging de nog zeer voorzichti-
bij de sprong naar/ 2,06 die de dollar maandagmorgen maakte bij het
bekend worden van de gebeurtenissen in de Sovjetunie.
de financiele markten maandag 19
augustus volledig. Slechts de dollar
profiteerde van de nieuwe situatie
ge groei in de Oostelijke staten zou
kunnen schaden. Gegeven de onafhankelijke positie van de Bundesbank deed deze waarschuwing niets
af aan de verwachting dat de discontoverhoging er toch zou komen, te
meer daar de Bundesbank aan de
vooravond van haar vergadering de
geldmarkt verder verkrapte door een
minder ruime speciale belening aan
te kondigen tegen hogere tarieven.
Op donderdag 15 augustus werd inderdaad een verhoging van het disconto met een heel punt tot 7,5%
aangekondigd, terwijl het Lombardtarief met 0,25% werd verhoogd. Ne-
1991
hoogste
Japanse yen
Koers
per
koers
Amerikaanse dollar
Engelse pond
Duitse mark (100)
Zwitserse frank (100)
laagste
koers
2/8
2,07
3,38
112,82
135,62
149,04
1,64
3,26
112,60
1,99
3,31
pe toeneming in een maand is overigens ten dele statistisch van aard.
Het aantal mensen waarvoor werktijdverkorting is aangevraagd Hep terug van 1,9 tot 1,7 miljoen. Opmerkelijker was de stijging van de werk-
en vervulde de rol van vluchthaven.
Dit leidde tot een koersstijging met
circa 8 cent tot/ 2,06, dicht tegen de
hoogtepunten van eerder dit jaar.
Op de obligatiemarkten stonden de
koersen onder forse druk. Zo verloren in Amsterdam de obligaties in de
loop van maandagmorgen 80 cent,
waardoor de rendementen voor de
langstlopende staatsobligaties opliepen tot 8,95%. De koersdruk is een
gevolg van het feit dat een onzekerheidspremie, die kan oplopen tot
een kwart procent, in de rendementen wordt verwerkt. Wel moeten we
ons daarbij realiseren dat de omwenteling in de Sovjetunie naast de onzekerheid die vooral op korte termijn
heerst, op langere termijn andere
aspecten meebrengt. Enerzijds zal
de groei in West-Europa negatief
be’invloed worden, terwijl anderzijds
de verwachte grote vraag naar westers kapitaal voor investeringen in
de Sovjetunie grotendeels achterwege zal blijven. Op langere termijn
zullen de negatieve rente-effecten
hierdoor van een beperktere omvang zijn.
1991
128,78
125,36
112,73
129,29
144,42
Koers
per
16/8
1,97
3,30
112,74
128,93
144,21
derland volgde de verhoging in
Duitsland slechts gedeeltelijk, namelijk met 0,25%, waardoor het officiele wisseldisconto op 8% en het promessedisconto op 9,25% komt. Zwitserland, Belgie en Denemarken verhoogden hun disconto eveneens.
De markten reageerden rustig, daar
reeds voor een belangrijk deel was
geanticipeerd op de verhogingen
van de officiele tarieven. Daarnaast
is de betekenis van het disconto
voor de rentemarkten in Duitsland
veel beperkter dan de Lombardrente, waarvan de verhoging lager was
dan door veel marktpartijen ver-
Nederlandse obligatiemarkt
De afgelopen weken was de teneur
op de internationale obligatiemarkten eerder positief. Mede dank
zij de verlaging van de Fed-funds en
positieve inflatiecijfers daalde in de
VS het rendement op de 30-jarige
treasuries tot 8,10%.
In Nederland bleef de positieve
trend enigszins achter bij de internationale ontwikkeling. Dit was mede
te wijten aan de sterk oplopende inflatie, waarop de obligaties enkele
dubbeltjes moesten prijsgeven. Hierdoor Hep het verschil in rendement
met de Duitse bunds op tot 0,3%.
Normaal vinden bij een dergelijk rente-ecart ruilingen plaats van Duitse
naar Nederlandse obligaties, waardoor het ecart weer terugloopt, maar
nu bleven deze ruiltransacties uit.
Desondanks daalden ook bij ons de
rendementen licht tot 8,8% voor de
langstlopende leningen tegen 8,9%
begin augustus.
Van deze rentedaling kon de Staat
profiteren door aan de nieuwe 10-jarige lening een coupon van 8,75% te
Voor de omwenteling in de Sovjetunie werden de rentemarkten be-
Dollar springt omhoog
Op de valutamarkten bleven de be-
verbinden. Daarnaast kondigde ABN
AMRO een 10-jarige achtergestelde
lening aan van/ 500 miljoen, die
kan worden vergroot tot/ 1 miljard.
De coupon bedraagt 9,25%.
Zoals gesteld veranderde het beeld
na het weekeinde drastisch. Met het
heerst door de verwachtingen rond
wegingen aanvankelijk binnen nau-
gewijzigde internationale politieke
de uitkomsten van de eerste vergadering van de Bundesbank na de vakantie, en tevens de eerste onder
voorzitterschap van de nieuwe president Schlesinger. De vraag voor de
we grenzen. De Amerikaanse dollar
moest in de eerste helft van augustus aanvankelijk terrein prijsgeven.
beeld zullen de komende maanden
obligaties een substantieel onderdeel van de portefeuille moeten uitmaken.
wacht.
Duitse discontoverhoging
ESB 21-8-1991
Enerzijds speelde een rol het feit dat
veel economische cijfers er op we-
855 *