oktober 1988
Conjunctuurbericht
Centraal bureau voor de statistiek
Samengesteld door de hoofdafdeling Nationale rekeningen
Met volume van de industriele produktie was, gemiddeld over de vakantiemaanden juli en augustus en
gecorrigeerd voor seizoeninvloeden, nagenoeg even groot als het gemiddelde over het eerste halfjaar
van 1988. In de eerste acht maanden van dit jaar groeide het produktievolume in de Industrie met
3,7%. Volgens de resultaten van de conjunctuurtest over augustus handhaafde de orderontvangst in
de Industrie het hoge niveau van juni en juli. Het volume van de invoer van goederen was in juli
nagenoeg even groot als in de overeenkomstige maand van 1987, de uitvoer steeg met 3%. Het
volume van de binnenlandse consumptie lag in juli 1% boven het niveau van juli 1987. Gemeten aan
de index van het consumentenvertrouwen is het oordeel over de ontwikkeling van de economie in
September ten opzichte van augustus minder gunstig geworden. Het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie is tussen medio augustus en medio September met 0,3% gestegen. De koers van de
Amerikaanse dollar gaf in de eerste helft van oktober een dalende tendens te zien.
Het aantal banen is tussen eind juni 1987 en eind juni 1988 met 94000, ofwel 2%, gestegen. Het
consumptief krediet gaf gemiddeld over de eerste zeven maanden van dit jaar een duidelijk lager
groeicijfer te zien dan in de twee voorgaande jaren. De lange-termijn-rente, gemeten aan het rendement op staatsobligaties, daalde in September en in de eerste weken van oktober.
Dit blijkt uit gegevens die medio oktober beschikbaar waren. In de Focus wordt nader ingegaan op de
ontwikkeling van de orderportefeuille in de industrie.
Produktie
Het volume van de industriele produktie was gemiddeld
over juli en augustus en gecorrigeerd voor seizoeninvloeden nagenoeg even groot als het gemiddelde van het
eerste half jaar van 1988. Vergeleken met juli en augustus
van 1987 lag de bedrijvigheid gemiddeld bijna 4% hoger.
De seizoengecorrigeerde cijfers voor de maanden juli en
augustus zijn samengenomen, omdat de afzonderlijke
maandcijfers moeilijk te interpreteren zijn door verschuivingen in het vakantiepatroon.
Vergeleken met dezelfde periode in 1987 lag het niveau van
de industriele produktie in de eerste acht maanden van dit
jaar 3,7% hoger.
Binnen de industriele bedrijfstakken deden zich in de
eerste acht maanden uiteenlopende ontwikkelingen voor.
De hout- en bouwmaterialenindustrie kende het hoogste
groeicijfer. Ook de groei van de papier- en grafische industrie, de basismetaalindustrie, de rubber- en kunststofverwerkende industrie en de chemische industrie lag duidelijk boven het industriele gemiddelde. De overige onderscheiden bedrijfstakken in de metaal en de voedings- en
genotmiddelenindustrie kenden groeicijfers onder het gemiddelde, terwijl het produktievolume in de textiel-, kleding- en lederindustrie afnam.
Het aantal woningen waarmee in juli met de bouw is begonnen bedroeg bijna 5 000. Dit aantal ligt ongeveer 20%
onder het niveau van dezelfde maand van 1987 en is het
laagste aantal sinds juli 1980. Bij de interpretatie van dit
cijfer kan worden aangetekend dat het aantal begonnen
woningen in juli, vergeleken met de andere maanden in
bijna alle voorgaande jaren laag is, zodat het relatieve belang van deze maandmutatie in de jaarmutatie betrekkelijk
Produktie Industrie (volume – seizoengecorrigeerdl
Aantal banen van uerknemers, totaal
Procentuele knartaalmutaties t.o.v. voorgaand jaar
105100-
O N D J F M A M J J A S O N L ] | J F M A M J J A S
1986
988
1387
i
1988
I
II
III
1985
IV
II
III
1986
II
Tabel 1. Kerngegevens recente ontwikkelingen in Nederland
Procentuele mutaties t.o.v. dezelfde periode het jaar daarvoor. tenzij anders aangegeven
198V8 5 1986
gemidd
1987
1987
e
1988
e
e
Trend2′
1988
e
juni
3 kw.
1
VOLUMEGEGEVENS
Produktie in de nijverheid
Nijverheid (excl. bouwnijverheid)
Delfttoffenwinning
Industrie
Voedings- en genotmiddelenindustrie
Textiel-, kleding- en lederindustrie
Papier- en grafische Industrie
Chemische Industrie
Rubber- en kunststofverw. Industrie
Hout- en bouwmaterialenindustrie
Basismetaalindustrie
Elektrotechnische Industrie
Rest metaal- en overige Industrie
Openbare nutsbedrijven
Bouwnijverheid: begonnen woningen
4 kw.
1 kw.
2 kw.
-1
-10
0
-2
-5
4
5
2
2
6
-2
-1
-1
-1
2
5
1
0
-4
6
4
5
-2
4
-4
2
-1
-24
-4
-24
6
2
0
9
6
9
16
9
3
5
-11
17
0
-8
2
1
-2
2
5
-2
7
1
-3
1
-3
6
2
-1
6
3
12
11
3
4
4
12
8
-19
18
0
-2
0
-6
2
3
0
3
-2
3
15
1
1
1
0
-3
3
6
4
1
2
-2
-2
2
-11
5
5
2
10
3
4
Buitenlandse handel (goederenl
Invoer. totaal
Grondstoffen en halffabrikaten
Consumptiegoederen
Investeringsgoederen
Algemene goederen
Uitvoer, totaal
Onbewerkte agrarische produkten
Delfstoffen
Fabrikaten
2
1
2
1
1
1
7
7
-1
1
3
2
2
-5
4
3
9
11
-10
4
5
-15
5
6
6
11
3
4
5
6
-1
5
7
7
15
0
8
3
11
-19
3
10
11
13
1
13
10
6
7
10
-5
15
5
13
13
12
13
17
9
4
14
14
13
10
-24
6
-4
8
23
9
0
12
8
3
2
7
2
2
3
2
8
-4
4
1
1
3
3
9
1
1
-2
1
2
3
2
2
2
3
3
-12
2
2
2
3
-7
4
1
-4
3
-6
3
2
2
2
-3
5
2
1
2
2
2
3
2
5
5
8
2
3
2
2
2
7
10
-9
3
4
-1
2
2
-1
0
1
-7
sept.
2,3
1,6
3,3
1.6
2,0
0.5
0,6
1.0
-0.5
1,9
2,2
3,9
1
—1
1+
1
I
I++
1+
1+
1+
I-H1
1
-1
17
11
22
1
I-H-
-3
16
-6
I++
I++
1+
I-H-
3
-9
4
2
I++
—1
I-H-
I++
18
16
35
1.4
Kwartaalrekeningen
Bruto Binnenlands Produkt
Bruto Nationaal Produkt
Bruto Nationaal Inkomen
1
0
0
-1
-1
7
4
-4
2
0
2
3
-3
Investeringen in vaste active
Bruto investeringen, totaal
Bedrijven
Overheid
aug.
7
4
4
Consumptieve bestedingen van gezinnen
Binnenlandse consumptie, totaal
Voedings- en genotmiddelen
Duurzame Consumptiegoederen
Textiel, kleding, schoeisel e.d.
Huish. artikelen en woninginrichting
Transportmiddelen
Rest duurzame Consumptiegoederen
Overige goederen en diensten
Huur, verwarming, verlichting en water
Rest overige goederen en diensten
juli
4,0
4
-4
1
1.5
1,8
5
7
11
6
2
2
2
3
7
8
7
4
3
2
1
-1
-2
1
1
1
1+
I-H—I
1+
2
1
I
1+
I++
I-H1+
|
|
3,2
4,9
‘
PRIJZEN
Producentenprijzen Industrie, tot. afzet
Producentenprijzen Industrie, verbruik
Ruirvoet unit value (goederen)
Invoerprijzen, unit value
Uitvoerprijzen, unit value
Prijzen gezinsconsumptie (werknemers)
Regelingslonen particulier bedrijf
Regelingslonen over held
Regelingslonen trendvolgers
Dollarkoers, contante notering
OVERIGE INDICATOREN
Consumentenvertrouwen 1 ‘
Beurswaarde-index, algemeen
Uitgesproken faillissementen
-12,0
2,5 -21,7
1
2
-17
2
-16
3
3.5
0.1
3,0
1.4
-0.6
0,6
0,8
0,1
7
-26
-2.3
-4,6
-3
0,2
-0,6
3
-4
-2
1.4
0.7
-17
0.8
0,5
-3
-2
-5
-0,1
0,3
1,5
0,7
-12
9
15
-17
-1
5
-15
84
108
-13
6
0
0
-2
-6
1
2
3,8
0
8
7
10
6,2
7.3
9.0
2,5
(in %)
24
—7
Con/unctuurtest Industrie
Bezettingsgraad
(in %)
Orderpositie
(1984=100)
Beoordeling orderontvangsten ‘ ‘
(in %)
Beoordeling voorr. eindprodukten ‘ > (in %)
Arbeidsmarkt
Aantal banen van werknemers, totaal
Landbouw en visserij
Nijverheid (excl. bouwnijverheid)
Bouwnijverheid
Handel, horeca en vervoer
Overige dienstverlening
Geld en krediet
Spaartegoeden
Verstrekt consumptief krediet
Binnenlandse liquiditeitenmassa
Geldhoeveelheid
Secundaire liquiditeiten
Officieel wisseldisconto
Daggeldmarktrente
Rendement op staatsobligaties
11
2>
(in %)
(in %)
(in %)
-0.7
-2.0
4
0,0
-0.4
-4
0
0.4
-1,4
1
-2
-1
0,7
0.3
1.5
0.7
-15
0.3
0.4
0.2
-9
-7
-13
-17
-2
-14
-1
1
-15
11
84
102
-15
3
84
103
-16
2
84
100
-15
3
84
101
-9
4
85
102
-8
2
3
4
2
4
3
3
2
2
1
2
4
2
2
6
1
1
1
1
1
3
3
1
2
7
0
3,7
8
3.7
6
4
1,8
6
4
6
1
4.1
4,9
6,5
0,6
3
6
8
2
3,25
4,0
5.9
1,1
0.7
0,9
0.8
0,4
0,3
2
0,9
0,3
-4
0,5
0
1
0
0,9
0,8
0,4
0,3
0
-1
-14
34
2
-17
-19
7
-18
17
4
-15
—1
-16
-1
104
107
-5
3
108
-9
3
2
6
0
2
3
2
4,7
13
6
8
5
4,6
5.8
6,3
0,4
0.8
0.4
0,3
-6
-3
16
-13
0,1
-0,4
1
0
1
-6
-9
-0.7
0.4
4
7
4
1
4.4
7
-1
4.5
5,2
6.3
5.0
6.5
0
3
3
2
0,3
2
8
9
7
3,25
3,6
5,9
0.7
1.1
0,4
——
3
1
-7
3
1
1+
1
1+
1+
1
0,3
8
8
8
8
3,25
2,9
6.0
0,8
-7
8
8
10
3.75
4,6
6,3
4,0
5,0
6.4
4,0
I
1+
I++
I++
1+
—1
5,3
6.2
—1
1
Saldo van positieve en negatieve antwoorden in procenten van het totaal.
Trend: procentuele jaarmutatie van het meest recente voortschrijdend 12-maands (4-kwartaals) gemiddelde.
—I: kleiner dan -5%; -I: tussen -2% en -5%; I: tussen -2% en 2%; l+: tussen 2% en 5%; I-M-: groter dan 5%.
ESB 19-10-1988
989
gering is. In de eerste zeven maanden is met de bouw van
ongeveer62 000 woningen begonnen. Ditis15%meerdan
in de overeenkomstige periode van 1987; dit ondanks de
daling in juli. Volgens de resultaten van de conjunctuurtest
steeg het indexcijfer van de orderpositie in de industrie in
augustus naar een niveau van 108 (1984=100). Dit is een
procentpunt meer dan het relatief hoge niveau van de
maanden juni en juli. In de eerste twee kwartalen van dit jaar
stond de index gemiddeld nog op 101 respectievelijk 102.
De orderontvangst bleef in augustus ongeveer op het hoge
niveau van juni en juli, terwijl voor deze maand (en ook voor
juli) op grand van het seizoenpatroon een daling verwacht
kon worden. Voor de komende drie maanden verwachtten
de ondernemers in de industrie een verdere toename van de
bedrijvigheid.
Buitenlandse goederenhandel
Het volume van de invoer van goederen was in juli nagenoeg
even groot als in de overeenkomstige maand van 1987; de
uitvoer steeg met 3%. Deze uitkomsten blijven ver achter bij
de hoge groeicijfers van de vijf hieraan voorafgaande maanden. Bij de interpretatie van de maandcijfers van de buitenlandse handel dient bedacht te worden dat de maandelijkse
fluctuaties aanzienlijk kunnen zijn. Een beterte beoordelen
beeld ontstaat daarom wanneer de cijfers over een wat
langere periode genomen worden. In de eerste zeven maanden van dit jaar was het invoervolume 8% groter dan in het
overeenkomstige tijdvak van 1987. De groeicijfers over de
jaren 1986 en 1987 als geheel bedroegen respectievelijk
4% en 6%. Ook het volume van de export kende in de eerste
zeven maanden een hoge groeivoet (7%). In 1986 als geheel
nam de uitvoer met 4% toe, in 1987 bedroeg de stijging 5%.
Prijzen
Het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie is tussen
medio augustus en medio September met 0,3% gestegen.
Vergeleken met September vorig jaar is het prijspeil 0,9%
gestegen. Deze maand- en jaarmutaties zijn even groot als
in de vorige maand.
De invoerprijzen (unit value) lagen in juli 1% boven het niveau van een jaar eerder. Het niveau van de uitvoerprijzen
(unit value) bleef daarentegen nagenoeg onveranderd. Per
saldo wijzigde de ruilvoet amper vergeleken met juli 1987.
In het eerste en het tweede kwartaal verbeterde de ruilvoet
met respectievelijk 4% en 1%. Het prijspeil van de industriele afzet lag in augustus 0,6% boven het niveau van juli.
De prijzen van het industriele verbruik van grondstoffen en
halffabrikaten zijn in augustus ten opzichte van juli met
0,5% gestegen. Vergeleken met augustus 1987 lagen de
prijsniveaus van de industriele afzet en het industriele verbruik respectievelijk 1,1% en 0,7% hoger.
Arbeidsmarkt
Ultimo juni bedroeg het aantal banen 4 805 000. Dit waren
er 94000 -ofwel 2,0%- meer dan op 30 juni 1987. Een
groot deel (36 000) van die toename deed zich voor in
de bedrijfstak handel en horeca. Ook over de kwartalen van
1987 en het eerste kwartaal van 1988 kende deze bedrijfstak de grootste groei. Het aantal banen in de nijverheid
(excl. bouwnijverheid) lag eind juni op nagenoeg hetzelfde
niveau als een jaar eerder. In de bouwnijverheid en bouwinstallatiebedrijven steeg het aantal banen van 30 juni 1987
tot en met 30 juni 1988 met 7 000; een stijging van 2%. De
bedrijfstak overige dienstverlening (met onder meer het
grootste deel van de overheid en de kwartaire sector) kende
een groei van 2%.
Consumptie
Het volume van de binnenlandse particuliere consumptie
lag in juli 1988 1% boven het niveau van juli 1987. Voor
prijsveranderingen gecorrigeerd lag het niveau van de bestedingen aan voedings- en genotmiddelen 1% onder dat
van juli 1987. Ook bij de consumptie van duurzame goederen deed zich een volumedaling voor en wel van ruim 2%.
Deze daling werd grotendeels veroorzaakt door een zeer
scherpe daling van de aankopen van personenauto’s. Het
volume van deze aankopen lag niet minder dan 16% onder
het niveau van juli 1987. Ook de verkopen van textiel en van
goederen voor woninginrichting lagen met dalingen van 4%
duidelijk onder het niveau van 1987. Daarentegen vertoonde de verkoop van elektrische apparaten een forse stijging.
De stijging van de categorie overige goederen en diensten
bedroeg 2%. De toename is ondermeer opgebouwd uit
een volumestijging bij de woningdiensten (als gevolg van
uitbreiding en verbetering van het woningbestand) met
bijna 4% en een daling van de bestedingen in de horeca
(-5%). Gemeten aan de index van het consumentenvertrouwen is het oordeel over de ontwikkeling van de economic in September ten opzichte van augustus minder gunstig
geworden. Het aantal positieve antwoorden op de vijf
vragen, waarop de index wordt gebaseerd, overtrof het aan-
Geld en krediet
In September is de gemiddelde koers van de dollar ten opzichte van augustus gezakt. In de eerst helft van oktober
heeft zich de dalende tendens versterkt voortgezet. Begin
oktober stond de dollar op f 2,10 en op 14 oktober bedroeg
de koers f 2,05. Vanaf april dit jaar tot en met augustus had
zich, bij de vergelijking met de voorgaande maand, maandelijks steeds een stijging voorgedaan.
In juli werd door financiele instellingen 7% minder consumptief krediet verstrekt dan in dezelfde maand van 1987.
Over de eerst zeven maanden van dit jaar was er nog een
toename van 1%, terwijl het groeipercentage in 1987 9%
bedroeg. Dit lagere groeicijfer is mede veroorzaakt door de
teruggevallen autoverkopen dit jaar; het financieringskrediet (een van de onderdelen van het consumptief krediet),
waarvan bekend is dat het voornamelijk wordt besteed voor
de aankopen van personenauto’s, daalde namelijk in de eer-
tal negatieve reacties in September met ruim 4%; in augus-
jaar, tenzij anders vermeld.
Verbeterde cijfers worden niet als zodanig gekenmerkt.
tus was dit saldo bijna 7%.
O
N
D
i
J
F
M
A
tendens van het rendement op staatsobligaties, indicator
voor de rente op langere termijn, die in augustus inzette,
heeft zich in September en de eerste weken van oktober
voortgezet.
Mutaties hebben betrekking op de overeenkomstige periode van het voorgaand
ConsumentenvertrouMen
Saldo van positieve en negatieve antuoorden
Binnenlandse consumptie (volume)
’85
ste zeven maanden van dit jaar met bijna 10%. De dalende
’88
M
J
J
A
S
O
N
O
J
F
M
A
M
J
J
A
S
J F M A M J J A S
1988
990
label 2.
Recente ontwikkelingen in het buitenland
198V85
1986
1987
gemidd.
1987
e
3 kw.
Produktie nijyerheid,
1988
e
4 kw.
e
1 kw.
Trend2′
1988
e
2 kw.
juni
juli
aug.
sept.
% mutatie t.o.v. dezelfde periode het jaar daarvoor
|
+
2
2
1
3
0
2
1
1
1
3
0
2
2
3
3
0
1
2
4
2
1
4
3
5
4
3
5
3
3
6
3
5
1
3
5
3
3
5
4
4
8
1+
1+
1+
1+
Japan
3
5
1
0
4
3
5
4
6
8
6
10
6
10
6
9
5
I++
Europese Gemeenschap
Buitenland (gewogen)”
Nederland
2
2
2
2
2
0
2
2
1
2
1
-1
3
3
2
4
4
-4
3
4
0
1
5
2
2
0
2
0
3
1
0
0
3
0
2
2
5
2
-4
0
2
7
2
6
3
3
6
3
4
4
” 6
7
3
6
1
3
6
3
3
6
4
8
Japan
3
5
2
0
4
3
5
4
6
8
6
11
6
10
6
9
Europese Gemeenschap
Nederland
1
2
2
2
2
1
2
0
3
1
6
6
4
2
5
2
Bondsrepubliek Duitsland
Belgie
Frankrijk
Verenigd Koninkrijk
Italie
Verenigde Staten
I-H|+
1
1
Produktie Industrie (volume)
Bondsrepubliek Duitsland
Belgie
Frankrijk
Verenigd Koninkrijk
Italie
Verenigde Staten
7
|
|
1+
I++
1+
5
I-HI++
7
1+
1+
1
Bron voor gegevens buitenland: Eurostat.
” Het gemiddelde van de 6 belangrijkste exportlanden, gewogen met hun aandeel in de Nederlandse export in 1985.
Trend: procentuele jaarmutatie van het meest recente voortschrijdend 12-maands (4-kwartaals) gemiddelde.
21
—I: kleiner dan -5%; -I: tussen -2% en -5%; I: tussen -2% en 2%; l+: tussen 2% en 5%; I-H-: groter dan 5%.
Focus: Orders Conjunctuurtest
– Portefeuille groeit
– Beoordeling verbetert
In augustus steeg het indexcijfer van de orderpositie in de
Industrie naar 108 (1984=100). Vanaf het midden van 1986
tot eind vorig jaar toonde de orderpositie een dalende tendens. In de loop van dit jaar trad een fors herstel op, waardoor in augustus weer het relatief hoge niveau van medio
1986 werd bereikt. Het indexcijfer van de orderpositie
wordt berekend aan de hand van de beantwoording van een
vraag in de Conjunctuurtest, een enquete die maandelijks
bij circa 2 000 ondernemingen in de Industrie wordt gehouden. De tekst van de vraag naar de omvang van orderpositie luidt:
‘Uw orderportefeuille vertegenwoordigt bij normale werktijden ca. _ maanden werk.’
Orderpositie
Indexcijfers 19B4 = 100
Naast deze vraag wordt in de Conjunctuurtest aan de ondernemers gevraagd ook een oordeel te geven over hun orderpositie. De vraag wordt als volgt geformuleerd:
‘De orderportefeuille beoordelen wij gelet op de tijd van het
jaar als: groot, normaal/voldoende of klein.’
Bij het geven van hun oordeel over de orderpositie wordt de
ondernemers dus gevraagd rekening te houden met de tijd
van het jaar. Uit een recent onderzoek door het CBS bleek
echter de noodzaak om de resultaten alsnog voor seizoeninvloeden te corrigeren.
Grafiek 6A geeft voor de Industrie de seizoengecorrigeerde
reeksen van de beoordeling orderpositie en de produktieindex. Uit bovenvermeld onderzoek bleek dat met name de
beoordeling van de orderpositie, gekwantificeerd als het
verschil tussen het aantal antwoorden ‘groot’ en ‘klein’ en
nader bewerkt, een hoge correlatie vertoont met de produktie-index (over de periode 1972-1986).
Beoordeling orderpositie
(seizoengecorrigeerd)
•”/
……….. . proouktie Industrie
T———— 1°9
Iseizoengi
innexcijfers 1980 – 100
1 1
[ 1 1 1 1 I 1 I I I I
1 i 1 II 1 II 1 1 1
1 1 1 1 1 1 i 1
0 N D J F M A M J J A S D N D J F M A M J J A S O N D J F H A M J J A S
1985
19B6
1987
1988
ESB19-10-1988
O N D J F M A M J J A S O N DJJ F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S
1985
1986
i
19B7
I
1988
991