Het aantal incidenten met explosieven is dit jaar bijna drie keer zo hoog als vorig jaar. Deze explosieve stijging van ontploffingen leidt nu ongeveer wekelijks tot vette krantenkoppen. Deze aandacht weerspiegelt de grote bezorgdheid onder de bevolking, met name over explosies die nu steeds vaker in de gewone woonwijken plaatsvinden.
Tot 1 december dit jaar waren er bij de politie 622 explosies bekend, waarvan ongeveer de helft aanslagen op woningen. In juli rekende de politie nog op een verdubbeling, maar landelijk zien we nu een groei van wel 300% en in Rotterdam zelfs 400% (Nationale Politie, 2023; NOS, 2023).
Dit gebruik van explosieven is overigens een vrij recent fenomeen. Rond 2018 vonden de eerste explosies plaats. Nu 6 jaar later is het gemeengoed. De vraag rijst hoe dit zo uit de klauwen heeft kunnen lopen.
Beleid en gedragsaanpassing
De grote stijging is vanuit economisch perspectief vrij duidelijk te verklaren. Gewijzigd beleid omtrent explosieven had als (onbedoeld) gevolg dat de kosten-batenanalyse voor het gebruik van explosieven bij criminelen ook veranderde. Burgemeesters gingen als gevolg van de explosies namelijk over tot het sluiten van panden. In de woorden van de Raad van State (2021) die een van de eerste zaken beoordeelde:
“Gelet op de ernstige gebeurtenis in de openbare ruimte rondom het bedrijfspand van [wederpartij] was de burgemeester bevoegd om op grond van artikel 172, derde lid, van de Gemeentewet het bedrijfspand te sluiten.”
Het eenvoudige feit van het aantreffen van een op scherp gestelde granaat was voor gemeenten al vaak afdoende om een pand te sluiten. De gemeente ging zelfs over tot sluiting voor onbepaalde tijd. Daarin floot de Raad van State de gemeente Amsterdam echter terug, maar sluiten voor bepaalde tijd was in orde.
Het probleem is echter dat de overheid het hierdoor voor criminelen heel aantrekkelijk maakte om explosieven te gebruiken. En dit leidt tot gedragsveranderingen van criminelen. De doorsnee crimineel snapt heel goed, dat de overheid door een pand te sluiten zijn werk voor hem doet. Het wordt heel makkelijk om iemand te bedreigen of af te straffen. Een granaat voor de deur, afgeleverd door een ongeschoolde en dus laagbetaalde crimineel, kost heel weinig inspanning.
Terwijl de kosten laag zijn voor de crimineel levert het sluiten van een pand van een concurrent of een bedrieger een heel grote kostenpost voor hen op. Als een pand niet meer gebruikt kan worden en een bedrijf gesloten moet worden, dan levert dat enorme schade op. Voor de meeste bedrijven zal dit tot grote liquiditeits- en continuïteitsproblemen leiden.
De doorsnee crimineel heeft snel geleerd. Bedrijven kan je op grote kosten jagen. Maar ook particulieren die weigeren om mee te werken aan criminele activiteiten zijn nu makkelijk de klos, en worden door de gemeente uit hun huis gezet. Door het sluiten van panden heeft de overheid criminelen een ideaal drukmiddel in handen gegeven. Zij hoeven het pand zelf niet op te blazen. Een of meer explosies voor de deuren de gemeente sluit het pand.
Dus als econoom valt die explosieve toename van ontploffingen makkelijk te verklaren: de overheid creëert door het sluiten van panden een heel aantrekkelijke kosten-batenverhouding voor de crimineel. De toegenomen beschikbaarheid van zwaar vuurwerk heeft die kosten-batenverhouding nog verder verbeterd. De crimineel reageert rationeel en gaat dat middel veel vaker toepassen.
Mijn voorspelling is dat deze opwaartse trend doorzet, zo lang dit een zeer kosten-effectieve activiteit voor de criminelen blijft. In 2024 kunnen we dan landelijk ongeveer 2000 incidenten met explosies verwachten, of te wel 5 per dag. En het valt te verwachten dat het in de jaren erna nog veel erger wordt. Nederland wordt een slagveld als het zo door gaat.
Economenadvies
In andere domeinen begrijpt de overheid dit argument heel goed. De overheid raad ook ten sterkste af om ontvoerders, of de eisers van ransomware, losgeld te betalen. Hetzelfde argument moet gelden voor het sluiten van panden, op initiatief van de overheid.
De normale maatregelen werken niet. Meer politie om de problemen te bestrijden is heel kostbaar, en een dicht landelijk netwerk van camera’s om criminelen te volgen heeft ook ingrijpende privacy consequenties.
De enige simpele logische reactie is mijns inziens een acuut verbod op het sluiten van panden als de bewoners of eigenaars bedreigd worden. En dat moet heel duidelijk gecommuniceerd worden, via een landelijk verbod, zodat criminelen de nieuwe spelregels snel begrijpen.
De overheid kan ook de Italiaanse fabrikant van cobras aansprakelijk stellen en een sluiting afdwingen, en standaard meteen surveillance apparatuur plaatsen, om de kosten voor de criminelen te verhogen. Maar zonder een wijziging in het sluitingsbeleid zal het te aantrekkelijk blijven voor criminelen om dit drukmiddel op te geven.
Literatuur
Nationale Politie (2023) Mogelijke verdubbeling explosie incidenten. Nieuwsbericht op politie.nl, 6 juli.
NOS (2023) Aantal explosies dit jaar bijna verdrievoudigd, extra toezicht in Vlaardingen. NOS Nieuws, 15 december.
Raad van State (2021) Uitspraak 201909227/1/A3, 24 maart.
Auteur
Categorieën