Rekensom over corona leert: maximale belasting zorg kan nog jaren duren

De enorme impact van de coronacrisis wordt steeds duidelijker. Voor het eerst sinds 1973 sprak de minister-president ’s avonds het land toe en hij wond er geen doekjes om. Het coronavirus zal nog lang onder ons zijn. In zijn speech schetste hij drie scenario’s met een duidelijke keuze voor het eerste scenario ‘het virus maximaal controleren’. Dat zou moeten leiden tot groepsimmuniteit en een beheerste verspreiding, zodat vooral de intensive care afdelingen niet overbelast raken. Terecht merkt Rutte op dat we ons moeten realiseren dat het maanden of zelfs langer kan duren om deze groepsimmuniteit op te bouwen.

Er is inmiddels een debat losgebarsten tussen medici over de wenselijkheid en haalbaarheid van deze groepsimmuniteit en daar wil ik als econoom bij wegblijven. Belangrijk is wel de vraag wat deze benadering van het kabinet zal betekenen voor de capaciteit in de zorg en hoe lang deze capaciteit nodig is. Op basis van empirische gegevens kan een indicatieve rekensom worden opgesteld.

Veronderstellingen

Het is van belang om precies te zijn over de veronderstellingen bij die rekensom. De eerste veronderstelling is dat er geen vaccin of medicijn is dat de verspreiding van het virus kan afremmen. Experts verwachten dat het nog zeker 18 maanden duurt voordat een werkzaam en veilig vaccin op de markt kan komen en daarom zullen we daar in de rekensom niet van uitgaan.

Verder wordt verondersteld dat groepsimmuniteit optreedt indien 50 procent van de bevolking immuun is en dus antistoffen heeft opgebouwd. Overigens circuleren er ook hogere percentages. Zo heeft de Duitse bondskanselier Merkel het over 60 procent.

Belangrijk is verder welk gedeelte van de coronageïnfecteerden zodanige klachten krijgt dat behandeling in een ziekenhuis noodzakelijk is. Er wordt verondersteld dat 20 procent van de coronabesmettingen zodanige klachten van de luchtwegen krijgt dat ziekenhuiszorg noodzakelijk is en dat 5 intensieve zorg nodig heeft. Dit zijn de ervaringsgegevens voor 40.000 positief geteste patiënten in Wuhan in februari (zie The Economist, 2020). Mogelijk is dit een overschatting omdat niet alle patiënten (in het bijzonder mensen met milde klachten) getest zijn, alhoewel men in Azië de nodige ervaring heeft met het systematisch testen. Er wordt ook gerekend met een percentage van 2,5 procent intensieve zorg.

Omdat het immuniteitsscenario erop gericht is om vooral jongeren of mensen van middelbare leeftijd immuun te maken zouden we ook met een lagere kans op een ic-behandeling kunnen rekenen. Hoe dit precies is vorm te geven is een grote vraag, doch laten we veronderstellen als een soort ondergrens dat een percentage van 1 procent op intensieve zorg mogelijk zou zijn (De weinige empirische informatie geeft aan dat de leeftijdsgroep 50-59 2,4 hogere kans heeft op intensieve zorg, 60-69 bijna 5 keer hoger, 70-79 bijna 9 keer hoger en 80- zelfs 14 keer hoger (zie hier omgezet in een scenario met een kans van 1 procent).

Ook wordt rekening gehouden met een capaciteit van 1.500 à 2.000 plekken op de intensive care (ic). Normaal gesproken zijn er in Nederland zo’n 1.150 bedden op de ic beschikbaar, maar minister Bruins heeft aangegeven zodanige maatregelen te treffen dat 1500 gerealiseerd kan worden (zie TK, 2020). In dezelfde brief geeft Minister Bruins aan dat in aanvulling hierop ziekenhuizen maatregelen aan het verkennen zijn om de capaciteit verder op te schalen tot uiteindelijk ongeveer 2000 IC-bedden. Verdere uitbreiding zal (waarschijnlijk) moeilijk zijn, ook omdat nu men al aanloopt tegen een tekort aan gekwalificeerde ic-verplegers.

Ik abstraheer overigens van het feit dat een gedeelte van de ic-capaciteit nodig is voor andere behandelingen.

Tot slot wordt rekening gehouden met een behandelgemiddelde van één á twee weken. Weeda (2020) maakt op basis van een webinar afgelopen zaterdag met Brabantse ic-artsen melding van drie weken beademing met na twee weken een (lichte) verbetering. Omdat onduidelijk is hoe representatief dit is voor de totale populatie, gaan we vooralsnog uit van het gemiddelde van anderhalve week. Het behandelgemiddelde van anderhalve week is een benadering en er kan op basis van een gevoeligheidsanalyse een andere keuze gemaakt worden

Berekening

Als we er nu van uitgaan dat de komende tijd de maximale capaciteit aan ic benut wordt, is het mogelijk om het aantal weken of jaren te berekenen voordat 50 procent immuun is. Daarbij is het uitgangspunt dat de maatregelen met betrekking tot sociale onthouding en een adequate bescherming van het (zorg)personeel zodanig zijn dat dit mogelijk is. Dit zal nog een hele tour worden en daarmee betreft dit slechts een indicatieve rekensom. Tabel 1 bevat het aantal jaren dat nodig is met verschillende scenario’s voor een kans op ic en het aantal ic-bedden.

Er zijn zes scenario’s doorgerekend, waarbij het 1,2 jaar tot en met 8 jaar duurt voordat 50 procent van de bevolking immuun is en de piek zodanig wordt uitgesmeerd dat de ic-zorg het net nog aan zou kunnen qua capaciteit aan bedden.

Conclusie

Dit soort schaarsteberekeningen zijn gebaseerd op veronderstellingen die voor discussie vatbaar zijn. Bij de scenario’s met een langere duur (vanaf IV) mogen we ervan uitgaan dat er inmiddels een medicijn ontwikkeld is, voor scenario I en II en misschien III is dit de vraag.

De onvermijdelijke conclusie van deze rekensom is dat zelfs in het meest gunstige scenario qua kans op ic de gezondheidszorg voor een enorme uitdaging staat. Men zal voor meer dan een jaar op volle capaciteit moeten draaien en de vraag dringt zich op of dit verantwoord is. Nog afgezien van de vraag of het mogelijk is om jongeren immuun te maken en ouderen te beschermen. Nederland staat, zoals ook Rutte aangaf, voor een enorme opgave.

Literatuur

Weeda, F. (2020). Hoe vol zijn de IC’s in Nederland? NRC Handelsblad: 16 maart.

TK (2020). Kamervragen over het Coronavirus, d.d. 16 maart.

The Economist (2020). Flattening the curve: how the world can deal with a pandemic. The Economist: February 29, blz. 14-17.