Private gezondheidschecks leiden tot externe kosten

ESB Gezondheidszorg
666Jaargang 100 (4721) 5 november 2015
Mening : Private gezondheids­
checks leiden tot externe kosten
D
e minister van VWS wil een nieu –
we private Nederlandse markt
voor gezondheidschecks toestaan.
Deze markt omvat momenteel
mensen die zonder medische indicatie een ge –
zondheidscheck kopen – al dan niet via Neder –
landse bemiddelaars – en deze in het buitenland
laten uitvoeren. De minister van VWS wil dit
soort onderzoeken ook in Nederland mogelijk
maken en heeft in de Kamerbrief (2015) wat dit betreft een drietrapsstel –
sel voorgesteld aangaande gezondheidschecks, met een oplopende mate
van kwaliteitsborging. Uitgangspunt voor de minister is dat eigen keuze
en innovatie zo veel mogelijk ruimte moeten krijgen. Maar externe effec-
ten – zoals die ook ontstaan zijn in private deelmarkten als de cosmetische
chirurgie of alternatieve geneeskunde – lijken geen grote rol in het voorstel
te spelen. Dat is onterecht, want als de private markt voor gezondheids-
controles succesvol blijkt, kan dit ten koste gaan van de betaalbaarheid van
de collectieve zorg.
Externe effecten kunnen positief of negatief zijn en komen voort uit
economisch handelen. Maar de gevolgen van dit handelen zijn niet voor
rekening van de veroorzaker. Omdat de veroorzaker de gevolgen niet
direct ondervindt, neemt deze de externe effecten niet mee in zijn afwe –
ging – en komt zo, maatschappelijk gezien, tot een suboptimale beslis-
sing. Dit kan men beschouwen als marktfalen.
Voor de koper van gezondheidschecks kan het vrijgeven van dit soort
onderzoek voor- en nadelen opleveren. Zo kan er leed worden voorko –
men door vroege opsporing , maar het kan ook onnodige ongerustheid
en een risico op over-diagnose met zich meebrengen.
Voor de maatschappij kan vroege opsporing tot minder zorgconsumptie
in het vervolgtraject leiden, maar daartegenover staan weer onnodige ver –
volgkosten en mogelijk wachtlijsten door over-diagnose. De balans tussen
eventuele besparingen, onnodige vervolgkosten en andere negatieve ef-
fecten komt ten laste van het collectieve zorgstelsel. Een onderzoeksrap –
port van Panteia (2014) over de huidige situatie in Nederland – waarin
een gezondheidscheck zoals de total body scan nog nauwelijks is meegeno –
men – wijst op tientallen miljoenen extra kosten. Er is veel onzekerheid
over de vervolgkosten van een total body scan. Wat dit betreft lopen de
schattingen uiteen van 32 tot 40 miljoen extra, gebaseerd op een verwach –
ting van 80.000 à 100.000 patiënten per jaar (Van den Broek, 2013).
Tegelijkertijd zijn er andere bevindingen die uitgaan van enkele duizenden
patiënten per jaar, en afgeleid zijn van de vraag in Duitsland (Alderlieste,
2014). Dit is vergelijkbaar met de markt voor medisch niet-noodzakelijke
borstvergrotingen. Sinds april 2015 is er een register voor borstimplantaten
en tot eind september waren er 4000 geregistreerd (Croonen, 2015). Een
deel van die implantaten is gebruikt op de private markt voor medisch niet-
noodzakelijke borstvergrotingen. Bij de problemen indertijd met de PIP-
borstimplantaten waren er niet alleen zo’n 1400 vrouwen gedupeerd, maar
werd het collectieve zorgsysteem ook al met de externe kosten opgezadeld.
De vraag naar gezondheidschecks zal uiteindelijk sterk afhangen van de
inbedding van de private markt. Maar ook een lagere vraag kan een sub -stantieel negatief effect veroorzaken. Gerichte
screeningsprogramma’s op borstkanker en darm
–
kanker laten onterecht positieve percentages zien
van respectievelijk ongeveer 70 en 98 procent.
Bij de screening van borstkanker in 2012 werd
2,4 procent van de deelnemende vrouwen verwe –
zen. De uitvoering van het bevolkingsonderzoek
naar darmkanker is onlangs op een aantal punten
aangepast, omdat er bij ongewijzigd beleid lange
wachttijden voor intakes en colonoscopie zouden ontstaan na vanuit dit
bevolkingsonderzoek verwezen te zijn. Door deze aanpassingen komt men
in de buurt van het oorspronkelijk geanticipeerde verwijspercentage van zes
procent. Maar bij algemene gezondheidschecks, zoals een total body scan,
gaat het om ongerichte screening en ligt het dus voor de hand dat het aan –
tal doorverwijzingen en foutieve positieve diagnoses aanzienlijk hoger zal
zijn. Hegenscheid et al. (2013) laten zien dat het ongericht inzetten van een
zogenaamde whole body MRI in een steekproef van de Duitse volwassen po –
pulatie ertoe leidde dat men bij 36,2 procent van de mensen incidentele be –
vindingen aantrof waarna zij grotendeels onnodig doorverwezen werden.
Er is tot nu toe niet veel onafhankelijk onderzoek gedaan naar de mo –
gelijke besparingen, onnodige vervolgkosten en potentiële wachtlijsten
die zouden resulteren uit het vrijgeven van de gezondheidschecks in Ne –
derland. Maar wat er wel aan onderzoek is, duidt op per saldo externe
kosten. Men kan daaruit opmaken dat een private markt voor gezond –
heidschecks niet tot een maatschappelijk optimum zal gaan leiden. De
maatschappelijke marginale kosten liggen boven de private marginale
kosten, wat leidt tot een groter aanbod van gezondheidschecks dan
maatschappelijk optimaal is. Feitelijk zijn de externe kosten niet in de
prijs van de gezondheidscheck geïnternaliseerd. De grootte van het ver –
lies aan maatschappelijke welvaart hangt af van deze discrepantie.
De minister is voornemens haar denkrichting over het vrijgeven van
gezondheidschecks te bespreken met alle betrokken partijen. Dat is een
goede zaak, maar kan alleen zinvol gebeuren als er betrouwbare informa –
tie beschikbaar komt over de grootte van externe effecten, zodat hiermee
bij de creatie van deze private markt rekening kan worden gehouden.
LITERATUUR
Alderlieste, L. (2014) Run op bodyscans onwaarschijnlijk. Artikel op www.medischcon-
tact.artsennet.nl.
Broek, M. van den (2013) Commerciële APK drukt zwaar op zorgbudget. AMC Maga-
zine, 2013(12), 1.
Croonen, H. (2015) Plastisch chirurgen: weinig borstimplantaten van Silimed. Artikel op
www.medischcontact.artsennet.nl
Hegenscheid, K., R. Seipel en C.O. Schmidt (2013) Potentially relevant incidental fin-
dings on research whole-body MRI in the general adult population: freque
ncies and
management. European Journal of Radiology, 23(3), 816–826.
Tweede kamer (2015) Kamerbrief over standpunt health checks , 739245
Panteia (2014) Effecten van preventief zelfonderzoek op zorgkosten. Zoetermeer:
Panteia.
EDDY ADANG
Universitair hoofddocent aan het
Radboud universitair medisch centrum
GERT JAN VAN DER WILT Hoogleraar aan het
Radboud universitair medisch centrum