Overweeg ook om rechtstreeks liquiditeit naar bedrijven over te maken

De coronacrisis raakt de economie hard. Door deze exogene schok ontstaat er wereldwijd plots een massieve en supersnelle terugval in de omzet en inkomens van het grootbedrijf, het midden- en kleinbedrijf (mkb) en de zelfstandigen. Door de internationale (hele of gedeeltelijke) lockdown-maatregelen wordt de omloopsnelheid van het geld, en daarmee de liquiditeit van bedrijven, nog verder beperkt (Tieben en Ter Weel, 2020).

Sommige ramingen zeggen dat de Europese economieën, na een forse dip het tweede kwartaal, in het derde kwartaal weer opkrabbelen (ABN Amro, 2020; Rabobank, 2020). Maar de onzekerheid over de gevolgen van een zieke economie zijn groot; duidelijk is alleen dat er een recessie komt (Van Hugte, 2020). Het Centraal Planbureau publiceert donderdag scenario’s met effecten van het coronavirus op de Nederland.

Acute cashnood

Veel bedrijven hebben nu acute cashnood om hun lopende verplichtingen ten aanzien van personeel, huisvesting, kapitaalkosten en leveranciers te betalen. Hoewel de aanbodkant van de economie ‘gezond’ is, is het de vraag hoe lang bedrijven het kunnen uitzingen zonder omzet- en inkomenssteun.

Als er vele faillissementen en ontslagen plaatsvinden, beschadigt dit de productiekracht en het herstelvermogen van de economie ook voor de middellange termijn. Wat enigszins helpt is dat Nederlandse bedrijven in de afgelopen jaren gemiddeld een behoorlijk spaaroverschot realiseerden, bovenal de multinationals, maar ook het mkb (DNB, 2019). Maar die besparingen verdampen nu snel en het is de vraag in hoeverre deze direct liquide gemaakt kunnen worden.

Bedrijven en ondernemingen zullen minstens drie maanden aan omzet en inkomsten (grotendeels) nooit meer inhalen, terwijl de lopende kosten grotendeels doorgaan en ooit helemaal betaald zullen moeten worden. Deze forse gederfde inkomsten gelden zeker voor de sectoren horeca en cultuur. De Amerikaanse econoom Larry Summers zei het begin maart zo: economisch staat de tijd voor bedrijven nu stil, maar financieel tikt de klok ongenadig door. Bovendien suggereert de situatie in Italië dat de coronaschok wellicht langer gaat duren dan drie maanden.

Indrukwekkend noodpakket

Gelukkig presenteerde de Nederlandse regering een indrukwekkend noodpakket met steunmaatregelen voor het mbk, zelfstandigen, grootbedrijf en hun personeel (Rijksoverheid, 2020). Voor deze enorme vuurkracht tot twintig miljard euro alleen maar grote complimenten. De overheid neemt de rol van ‘buyer of last resort’, die de topeconomen Saez en Zuckman (2020) benadrukken, op zich.

De steunmaatregelen nemen tijdelijk lopende kosten grotendeels over, zoals via de nieuwe Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor werkbehoud (NOW) gericht op de loonkosten en via het noodloket voor bedrijven en ondernemers die het grootste deel van hun activiteiten moesten staken. Daarnaast zijn er maatregelen om de lopende kosten te verlagen, zoals de mogelijkheid tot uitstel van de betaling van belastingen en premies. En er worden inkomensstromen veilig gesteld, zoals via de uitgebreidere inkomensondersteuning voor zelfstandigen zonder personeel (het aangepaste Besluit bijstandsverlening zelfstandigen) en via het grotendeels garanderen van bankleningen aan bedrijven (zoals door middel van de Borgstelling MKB-kredieten- en de Garantie Ondernemingsfinanciering).

Tijd de grootste uitdaging

De grootste uitdaging bij deze steunmaatregelen is om de liquiditeit snel genoeg te laten aankomen bij bedrijven en ondernemingen in acute geldnood. Complicerende factor hierbij zijn de sociale isolatiemaatregelen wegens corona. De hardwerkende ambtenarij, de financiële sector, de getroffen bedrijven; ze zijn niet op volle sterkte of bezetting, aangezien medewerkers vaak vanuit huis werken via tragere digitale verbindingen of ongelukkig genoeg ziek zijn.

Ministers Koolmees en Wiebes waarschuwden al dat het meerdere weken zal duren om de steunmaatregelen uit te werken, mede door alle benodigde nieuwe wetgeving. Die tijd is in ieder geval nodig voor de grote steunacties die via aanvraag verlopen, zoals het verstrekken van de compensatie voor werktijdverkorting aan ruim 80.000 bedrijven, het uitkeren van de aanvulling tot het sociaal minimum door gemeenten aan zelfstandigen of het uitdelen uit het noodfonds aan de zwaar getroffen bedrijven die dicht moesten. Deze aanvragen vergen administratief handelen en kosten tijd – ondanks dat er dag en nacht gewerkt wordt.

Het verstrijken van de tijd is dus een enorme bedreiging. Er is nu cash nodig bij bedrijven en ondernemers om de crisismaanden te overbruggen. De noodzaak tot cash is een reden dat men op de financiële markten plots allerlei bezittingen – zoals aandelen en obligaties – probeert te verkopen tegen bodemprijzen: dumpen in ruil voor liquiditeit. Er is een search for liquidity.

Waarschijnlijk wordt de mogelijkheid om belastingen- en premiebetalingen uit te stellen door zijn onmiddellijke bruikbaarheid, op de korte termijn de grote ‘bazooka’ in de coronacrisis. Gegeven de search for liquidity is het ook mooi nieuws dat de Nederlandse Vereniging van Banken de betalingen van aflossing en rente door kleinere bedrijven met een half jaar heeft opgeschort (NOS, 2020).

Overweeg rechtstreeks liquiditeit verstrekken

Beide initiatieven zorgen echter nog niet voor voldoende liquiditeit voor de lopende kosten. Als het nog weken duurt voordat het hele indrukwekkende steunpakket materieel wordt, zou de overheid onmiddellijk en rechtstreeks liquiditeit naar bedrijven en ondernemingen kunnen overmaken (zie ook Frederik (2020) die hetzelfde idee blijkt te hebben). Dat is een grove, maar supersnelle manier om de acute vraag naar cash door het bedrijfsleven te vervullen. Het verstrekken van cash kan bijvoorbeeld door een vast percentage van de aangegeven omzet in het vierde kwartaal van 2019 bij de Belastingdienst terug te boeken. Met 1 druk op de knop. De rekeningnummers zijn bekend.

Ja dat is staatssteun, maar dat lijkt gerechtvaardigd in deze situatie, gezien de hoge snelheid die nodig is. Met deze overdracht verdwijnen acute liquiditeitsnoden als sneeuw voor de zon. In ruil daarvoor zou wel de eis moeten gelden dat geen enkel personeelslid zijn of haar baan mag verliezen. Ook moet de overboeking een voorschot zijn: laat de Belastingdienst achteraf vaststellen of het echt nodig was om de misgelopen omzet en inkomsten van 1 maart tot en 31 mei van een ‘gezond’ bedrijf te compenseren. Zo wordt de doelmatigheid van deze staatssteunmaatregel hoger.

Direct liquiditeit verstrekken is grof geschut, maar het is het overwegen waard nu de wereld in een scenario is terecht gekomen waarbij snel handelen waardevoller lijkt dan zorgvuldig handelen.