Meso-miljarden
Er is een tijd geweest waarin serieuze
mensen dachten dat macro-economie
echte economie was. Een tijd waarin levenloze statistische aggregaten (de lonen, de investeringen, de werkgelegenheid) met een aan tijdreeksanalyse ontieende voorspelbaarheid leken te reageren op (veranderingen in) veronderstellingen. Een mooie tijd was dat. De economie kreeg een wetenschappelijkkwantitatieve aanblik: wie R-kwadraten
kon laten zien mocht vergeten dat het
over mensen ging.
Uit die dagen stamt het gedachtengoed van de nieuwste Miljoenennota, en
op zich zelf is dat winst. Want de Miljoenennota is terug van weggeweest, vorig
jaar eigenlijk al, en dit jaar helemaal. Het
is weer een helder, evenwichtig en interessant gedocumenteerd betoog over
mogelijke samenhangen tussen belangrijke economische aggregaten, waarin
de politieke prietpraat tot aanvaardbare
properties is teruggedrongen. Een mooi
stuk, dat ik geboeid gelezen heb, en dat
mij – ik zei het al – nostalgisch beroerd
heeft. We moeten de macro-economie
toch maar in ere houden, want ze heeft
wel iets, al lost ze dan niet veel vragen
op. Zij schept een denkkader. Macroeconomie is zoiets als methodologie: ze
laat zien wat we niet weten.
Neem de Denen. Waarom doen die
het zoveel beter dan wij? Staatje 1.4 van
de Miljoenennota laat zien dat de Denen
hun vorderingensaldo (financieringstekort minus verstrekte overheidskredieten) in zes jaar tijd met 10,7% van hun
bnp hebben omgebogen tot een surplus
van 1,6%. Dat is andere koek dan de Nederlandse vermindering met 1,2% over
dezelfde periode 1982-1988. Ook als we
ruw corrigeren voor de tegenvallers met
ons aardgas, doen die Denen het nog
twee tot driemaal beter dan wij, en ze realiseren en passant een gecumuleerde
groei van de particuliere investeringen
van 49,8% tegen 27,0% in Nederland.
Hoe komt dat zachtaardige land van
melk en honing tot zo’n economische
prestatie? Dat weten we niet. Als ik Janssen (ESB, 29 oktober 1986) en The Economist (3 September 1988) mag geloven
door zo ongeveer alles te doen wat God
verboden heeft. Door een krachtig pakket van belastingverzwaringen, waaronder een heffing op beleggingsinkomsten
van pensioenfondsen(l), en een verhoging van de vennootschapsbelasting (!)
en een beperking van de inflatiecorrectie
in de inkomstenbelasting(!), alsmede
door een beperking van de publieke bestedingen. Over hun ‘demand management’ mag je van mening verschillen,
maar ik meen te weten dat ze aan de aanbodzijde doodzondes hebben begaan.
Meen te weten – voor wie van colligatie
ESB 5-10-1988
gen niet denken van de Marinestaf (die
zich goed genesteld heeft in de VVD-top)
en Van Eekelen moest het veld ruimen,
met het paspoort als rode kaart. De overtreding zelf hebben maar weinigen gezien, zo gaat dat.
Ik krijg complexen van systemen, dat
merkt u wel. Mijn these is dat het beheer
van de rijksbegroting en van de collectieve-lastendruk wordt gemaakt of gebroken met het beheer van een klein aantal
systemen op meso-niveau, waar het grote geld omgaat. Ik noemde al het systeem van sociale zekerheid en hetdefensiesysteem. Kenmerk van deze en andere grote systemen is dat ze aanbodbepaald zijn: het zijn de bonzen en de
dienstverleners die de dienst uitmaken,
niet de clienten, niet de politiek en zeker
niet de belastingbetalers. In de gezondheidszorg bepalen de specialisten wat er
gebeurt: niet de huisartsen, niet de zie(halfzachte plausibiliteit) en quasi-falsifi- kenhuisdirecties en de patient al helecatie houdt blijft de macro-economie een maal niet. Verzekeraarsalstegenmacht?
leuke denksport, maar weten is er niet bij Kom nou, die denken alleen aan hun
voordat we de onderliggende gedrags- marktaandeel. In het Europese landpatronen van individuen en groepen op bouwsysteem houden de boeren – luid
klagend, natuurlijk – de concurrentie efhet spoor zijn.
Of neem dat ongelofelijke plaatje van fectief buiten de deur. In het onderwijs is
label 3.5.3 in de Miljoenennota, waaruit de ancienniteit bepalend als er leraren uit
blijkt dat in Nederland 47,5% van de be- moeten. Kwaliteit speelt geen rol, dat zou
roepsbevolking niet aan het arbeidspro- te veel onrust geven, geeft de minister
ces deelneemt tegen 22,1 % in Denemar- ruiterlijk toe. In de volkshuisvesting proken. En daar, op biz. 51, licht de minister beren we al jaren van een bouwbeleid
een tipje op van de sluier over het onder- naar een woonbeleid te komen en in het
liggende gedragspatroon met een sobe- verkeer, ten slotte, komt er straks voor
re constatering: “Het vervallen van de 400 miljoen gulden per jaar aan zure reverdiscontering van de werkloosheids- gen bij. Het gaat niet om minder knelpuncomponent in de arbeidsongeschikt- ten, maarom meerselectief autogebruik,
heidsregelingen is in 1987 echter niet op dacht ik, maar dat lees ik nergens. O, die
de verwachte 50%, maar op slechts 10% meso- miljarden, wat stichten ze toch een
uitgekomen” (d.w.z. het dichtschroeien hoop nut!
van het oneigenlijk gebruik van de WAO
Op het macro-niveau heeft minister
Ruding zijn financiele beleid langzamerals afvloeiingsregeling is mislukt).
Systemen, daar draait het om. Om de hand op orde. Daarmee gaat hij de gebeheersing van de systemen in de meso- schiedenis in als de man die zijn ministestructuur. Als je het gedrag van agenten rie weer op de kaart gebracht heeft. Dat
(werkgevers, werknemers, keuringsart- is geen geringe prestatie. Ik zou wensen
sen) in het systeem van sociale zeker- dat hij zijn laatste Miljoenennota, volgend
heid niet in de greep kunt krijgen, kun je jaar, nu eens toespitst op het aggregatieeen verhoging van de participatiegraad niveau waar de grote brokken gemaakt
en een verlaging van de collectieve-las- worden: op het meso-niveau van de
tendruk op je buik schrijven. Het was ‘spending systems’ en op het kattekwaad
Dwight D. Elsenhower die, als president, dat de zich als soeverein gedragende
wat beteuterd tot de conclusie kwam dat producenten aldaar uithalen. Als we het
de beheersing van het ‘military-industrial gedrag van mensen en groepen in de
complex’ geen peuleschil is. Het begrip collectieve sector voor het voetlicht kunzelf en het inzicht in de problemen van nen brengen gaat de Miljoenennota over
systeembeheersing danken we aan een levende samenhangen. En dan kan ik
het op de kast jagen van mijn kwantitavijfsterren-generaal.
De heer Van Eekelen kan er over tieve macro-vrienden weer eens een jaar
meepraten. Hij doorbrak deze zomer de overslaan. Ik hoor ze al denken: praat jij
Godsvrede met de platte petten door de maar, over je traceerbare gedragsrelalandmacht te bevoordelen boven de rest ties, praatjes vullen geen gaatjes. Prevan de krijgsmacht, vanuit de stoutmoe- cies. Maar staatjes en plaatjes ook niet.
dige gedachte dat de Russen wel over
land zouden komen. Maar ministers moD.J. Wolfson
D.J. Wolfson
915