Medicijnen voor ziekte van Baumol
Aute ur(s ):
R. Goudriaan en M. van den Hauten (auteur)
De auteurs zijn respectievelijk partner en senior-adviseur b ij Aarts De Jong Wilms Goudriaan Public Economics (ape). R.Goudriaan@ape.nl
Ve rs che ne n in:
ESB, 90e jaargang, nr. 4452, pagina D20, 10 februari 2005 (datum)
Rubrie k :
Prikkels en markten
Tre fw oord(e n):
Kuhry c.s. doen op macroniveau een verdienstelijke poging om de prestaties van de verschillende zorgstelsels in kaart te brengen. Door
het hoge aggregatieniveau van hun analyse levert hun onderzoek weinig beleidsmatige aangrijpingspunten op voor maatregelen om de
arbeidsproductiviteit in de zorgsector te verhogen. Recent hebben wij in een onderzoek op mesoniveau gekeken naar specifieke
beleidsmaatregelen, met de nadruk op de ouderenzorg.
Hiertoe hebben wij in opdracht van het ministerie van vws de reacties van overheden in zeven andere Europese landen op de vergrijzing
en de dreiging van toekomstige personeelstekorten in de zorgsector vergeleken (Goudriaan et al., 2005). Naast het klassieke
arbeidsmarktbeleid, waarbij overheden proberen meer mensen aan de slag te krijgen en te houden in de zorgsector, hebben wij
onderzocht welke maatregelen worden genomen om de (arbeids)productiviteit te verhogen. Dat levert een aardig palet van
beleidsmaatregelen op.
In de Scandinavische landen en Wales is de vergrijzing veel verder dan in Nederland. Dat geldt in het bijzonder voor Zweden, waar in
2002 al 5,2 procent van de bevolking 80 jaar of ouder was (tegen 3,3 procent in Nederland). Dat niveau haalt Nederland zelfs in 2025 niet.
Daarnaast kampen de Scandinavische landen en Wales met de vergrijzing van het zorgpersoneel. Dit zet de arbeidsmarkt verder onder
druk en dwingt deze landen efficiënt met hun personeel om te gaan.
Stelselwijzigingen
In de meeste Europese landen geldt arbeidsproductiviteitsverhoging als één van de oplossingen voor de personeelstekorten in de
zorgsector. In alle onderzochte landen probeert de overheid de kosten van de zorg te beheersen door extramuralisering. Ontschotting
van de sectoren blijkt hiervoor een noodzakelijke .
Verhoging van de (arbeids)productiviteit kan ook tot stand komen via prikkels in de bekostiging. Zo heeft in Zweden de invoering van
een nieuw prestatiegericht bekostigingsstelsel in ziekenhuizen tot duidelijke productiviteitsstijgingen geleid.
Marktwerking en decentralisatie zijn twee beleidsrichtingen die mede tot doel hebben de doelmatigheid in de zorg te vergroten. In zowel
Zweden als Groot-Brittannië wordt een deel van de ouderenzorg uitgevoerd door commerciële bedrijven. Deze zorgaanbieders zijn
innovatief bij het terugdringen van (arbeids)kosten en het vergroten van de productiviteit. Een Zweedse aanbieder van verpleeghuiszorg
experimenteert al enige tijd met kleine, zelfsturende teams van verpleegkundigen. De arbeidsproductiviteit is aanzienlijk toegenomen,
omdat minder tijd verloren gaat aan onderlinge afstemming.
In Zweden is de verantwoordelijkheid voor ouderenzorg gedecentraliseerd naar de gemeenten. De Zweedse decentrale overheden
vinden dat zij beter in staat zijn om te anticiperen op veranderingen in de zorgvraag dan de centrale overheid. In de meeste andere
Europese landen spelen gemeenten en provincies eveneens de belangrijkste rol bij de organisatie en financiering van de ouderenzorg.
Juist deze decentrale overheden en het instellingsmanagement nemen maatregelen die de arbeidsproductiviteit kunnen verhogen.
Werkproces en organisatie
In de onderzochte landen is het vergroten van zelfredzaamheid een belangrijke pijler van het ouderenbeleid. Daardoor kunnen ouderen
langer thuiswonen, al dan niet ondersteund via thuiszorg en technische aanpassingen in de woning. In Zweden bestaan inmiddels alleen
nog maar verpleeghuizen voor zwaar hulpbehoevende (demente) ouderen. De rest van de zorg vindt extramuraal plaats. Een ander aspect
is zelfzorg. In Wales verrichten diabetespatiënten zelf handelingen die voorheen door artsen of verpleegkundigen werden gedaan.
In de zorg worden veel werkzaamheden verricht door relatief dure krachten. Een deel van deze werkzaamheden kan ook worden
uitgevoerd door goedkoper, lager opgeleid personeel, eventueel na beperkte bijscholing. Dit leidt tot een efficiëntere inzet van middelen
en een beperking van het beslag op de schaarse artsencapaciteit. In Wales bestaan pilotprojecten waarin werknemers zowel taken die
traditioneel vallen onder zorg als taken die traditioneel vallen onder welzijn combineren. Daarmee wordt het totale aantal patiëntbezoeken
teruggedrongen. Dit komt de arbeidsproductiviteit ten goede.
Technologie speelt een grote rol bij het vergroten van de productiviteit in de zorg. Thuiszorgorganisaties maken bijvoorbeeld steeds
vaker gebruik van bewegingssensoren in combinatie met alarm- en intercomverbindingen. Zweden experimenteert met hartslagmeters als
signaleringstechniek. Hierdoor zijn minder huisbezoeken nodig. In Wales is het aantal huisbezoeken door de inzet van dergelijke
technologieën met een derde afgenomen. In Zweden geven thuiszorgorganisaties ouderen trainingen om met mobiele telefoons en
intercoms om te gaan, eveneens om het aantal huisbezoeken te kunnen terugbrengen. Ziekenhuizen in Wales hebben recent electronic
nurse handovers ingevoerd. Informatieoverdracht tussen verpleegkundigen vindt plaats via opnameapparatuur. Daardoor neemt het
aantal vergaderuren sterk af ten gunste van de directe patiëntenzorg.
Arbeidsbesparende technologie leidt niet altijd tot kostenbesparingen. Toch kan deze oplossing helpen om het beslag op het schaarse
zorgpersoneel te verminderen. In Zweden heeft men er bijvoorbeeld voor gekozen om ook mensen op hoge leeftijd nog te voorzien van
kunstheupen als dat nodig is. Het idee is dat deze mensen dan nog zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen en minder
arbeidsintensieve zorg nodig hebben. In Nederland is het de praktijk om deze operatie bij mensen op hoge leeftijd achterwege te laten op
grond van kosteneffectiviteitsoverwegingen.
Conclusie
Arbeidsproductiviteitsverhogingen in de zorgsector zijn mogelijk. Buitenlandse ervaringen strekken tot voorbeeld. Voor de ziekte van
Baumol komen steeds meer nieuwe medicijnen beschikbaar.
René Goudriaan en Michiel van den Hauten
Literatuur
Goudriaan R., M. van den Hauten, H. Bartelings & R.W.D.J. Snijders (2005) Arbeidsmarkt, arbeidsproductiviteit en vergrijzing:
Internationale ervaringen met oplossingen voor personeelstekorten in de zorgsector. Den Haag: ape (www.ape.nl).
Dossier: Arbeidsproductiviteit in de zorg
O. van Hilten, F. Kleima, H. Langenberg en P. Warns: Productie, arbeid en productiviteit in de zorgsector
L. Vandermeulen: Zorg rond arbeidsproductiviteit
P.P.T. Jeurissen: Zorgmarkt en arbeidsproductiviteit
R.F. Mouton: Schaarste in de AWBZ: van capaciteitsprobleem naar marktuitdaging
E.J. Pommer, A.G.J. van der Torre en B. Kuhry: Zorg in internationaal perspectief
J.N.M. Schumacher en H.L.G.R. Nies: Samenhang in innovatie: kwetsbare ouderen en chronische problemen
E.A.A. Broers: Vakmanschap en ondernemerschap
J.A.M. Maarse en W.J.N. Groot: Productinnovatie en arbeidsproductiviteit in de zorg
M. Schoone en J.A.M. van Boxsel: Kansen voor technologische innovatie
J. Blank: Arbeidsproductiviteit in de zorg: who cares?
E. Bartelsman: Lokale verschillen, de patient en de verspreiding van ideeen
J.J.M. Theeuwes: Een wasstraat voor Alzheimer
Copyright © 2005 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)