Een nieuw narratief voor Europa is broodnodig, verzuchtte ik vorige keer. Sommige nieuwe ideeën staan in oude boeken. José Ortega y Gasset pleitte in zijn essays uit 1929 niet alleen voor een bindend thema, hij vond er ook een. Ik hoef het alleen maar af te stoffen.
Eenheid
Ortega betoogt dat de veelheid aan Europese levenswijzen ontspringen aan een radicale historische eenheid. De gemeenschappelijke Europese waarden vrijheid, cultuur en solidariteit krijgen betekenis door ze te gieten in het vat van eenheid in verscheidenheid.
Zegen
Verscheidenheid is een zegen omdat ontwikkeling zonder verschillen niet denkbaar is. Dat geldt genetisch (geen inteelt), ecologisch (biodiversiteit), natuurkundig (negatieve deeltjes trekken positieve deeltjes aan) en economisch (verscheidenheid noopt tot samenwerken en creëert win-win).
Chaos
Verscheidenheid zonder eenheid leidt tot chaos. Ongebreidelde verscheidenheid kan een samenleving verstikken. Eenheid zorgt ervoor dat verscheidenheid kan floreren maar niet kan ontsporen. De door ons zo gekoesterde vrijheid kan in Europa alleen zijn werk doen als cultuur bindt en solidariteit de uitwassen van vrijheid verzacht.
Turkije
Neem de mogelijke toegang van Turkije tot de Europese Unie. Voor de verscheidenheid zou de toegang een zegen zijn. Het binnenboord hebben van een land van 80 miljoen mensen uit een rijke cultuur is goed voor de economie. Politiek kan Turkije dienen als buffer tegenover het roerige Midden-Oosten. Maar onder het regime van Erdogan worden kritische journalisten stelselmatig onderdrukt en andere mensenrechten geschonden. De toegang van het huidige Turkije zou daarom funest zijn voor de vrijheid en daarmee de eenheid in Europa fundamenteel aantasten.
Unieke eigenschap
Eenheid in verscheidenheid heeft een unieke en paradoxale eigenschap. Het biedt perspectief voor samenwerking en groei door ruimte te bieden aan verscheidenheid. Tegelijkertijd komt het tegemoet aan angsten die in de samenleving heersen dat gemeenschappelijke waarden onder druk komen te staan.
Praktisch
Eenheid in verscheidenheid is niet alleen een filosofisch construct, maar heeft praktische betekenis. Of het nu gaat om Turkije, TTIP, het associatieverdrag met Oekraïne of vluchtelingen: verscheidenheid wordt door de samenleving niet geaccepteerd als een natuurverschijnsel. Politici zullen bij iedere uitbreiding actief op zoek moeten gaan naar nieuwe vormen van eenheid en daarmee de verscheidenheid niet alleen koesteren maar ook begrenzen.
Richting
Om met Ortega te spreken: De ideale toekomst ontvouwt zich niet vanzelf, maar vereist vergezichten en idealen. De grillen van de massamens kunnen beteugeld worden als we ons weer gaan verbazen over het feit dat we niet weten wat er morgen gaat gebeuren, maar daar wel richting aan kunnen geven.
Auteur
Categorieën