De uitgestelde recessie
Plotseling is Nederland in de ban van de recessie. Er
gaat geen dag voorbij of er zijn wecr nieuwe berichten die wijzen op een verdere verslechtering van de
economische situatie: de uitvoer groeit niet meer,
het consumentenvertrouwen neemt af, de industriele produktie stagneert, de werkloosheid stijgt weer
en het aantal faillissementen loopt sterk op. Ondernemingen rapporteren aan een stuk door tegenvallende winsten. Tegenover al deze verslechteringen
staat maar weinig positief nieuws: de inflatie neemt
af en de kapitaalmarktrente daalt.
Tot September was de algemene opvatting dat Neclerland deze periode van laagconjunctuur in cle wereld goed door zou komen. Toch wezen de conjunctuurindicatoren ook toen al zonder uitzondering in
de verkeerde richting. Het cyclische omslagpunt
voor de Nederlandse industriele produktie viel al in
januari 1990. Het vertrouwen van de Nederlandse
consument daalt al sinds augustus 1989. De groei
van de uitvoer daalt al geruime tijd. Hetzelfde geldt
voor de particuliere consumptie. Het is dus niet zo
clat er geen tekenen aan de wand waren.
Bovenclien wisten we precies hoe het met de Britse
en de Amerikaanse economieen was gesteld. De VS
en het VK zijn vroeg-cyclische landen. De conjunctuuromslag komt in deze landen altijd het eerst.
Duitsland daarentegen is een laat-cyclisch land.
Door zijn kapitaalgoederenorientatie loopt de conjunctuur in Duitsland gemiddeld altijd twee a drie
kwartalen achter op die in de Angelsaksische landen. Omclat Nederland qua timing met Duitsland in
de pas loopt geldt dezelfde vertraging voor ons land.
Welnu, in de VS en het VK begon de recessie al in
cle zomer van 1990. Opvallend genoeg zien we in
Xederland vanaf januari 1991 (dus een half jaar later) een omslag in de produktiecijfers. We zien die
zelfde omslag ook in de werkloosheid: deze typische ‘lagging indicator’ laat na de zomer van 1991
een stijging zien. Begin 1992 stijgt cle industriele produktie echter weer en loopt cle werkloosheid weer
terug. Er lijkt dus niets aan de hand. Nederland lijkt
zich te onttrekken aan de malaise, die de VS, het VK
en clan inmiddels ook Japan in haar greep heeft.
Maar het blijkt niet zo te zijn. We weten nu beter.
Nederland en Duitsland krijgen alsnog hun recessie.
De Juglar-cyclus of investeringscydus, waarvan de
cijfers tot het begin van de Industriele Revolutie teruggaan, blijkt tweehonclerd jaar later ook in dit
deel van cle werelcl nog steeds te werken.
Het lijkt er misschien op clat de valutacrisis van September de druppel was die de emmer deed overlopen. Van cle ene op de andere clag verslechterde cle
concurrentiepositie van ons land. De ontwikkeling
van de bedrijfswinsten ging echter in de zomer al de
verkeerde kant op, ruim voor cle septembercrisis.
Wat wel is gebeurd, is dat na September de recessie
op straat is komen te liggen. Mensen gingen er
ineens over praten, de kranten gingen erover schrijven. Dat laatste kwam weer omclat het nieuws uit
Duitsland steeds slechter werd, maar meer nog omdat bedrijven ontslagen aankondigclen, de werkloos-
ESB 2-12-1992
heid weer opliep en de stemming
in Den Haag plotseling omsloeg. In
ons soort welvaartsstaat vangen beclrijven als eerste de klap van de recessie op. Deze wordt zichtbaar in
de winst- en verliesrekening. De
overheid ziet de recessie met enige
vertraging in haar boeken te voorschijn komen (onder andere via tegenvallende belastingopbrengsten)
en gezinnen merken er pas wat van
als de werkloosheid weer toeneemt. Dat is dus nu het geval.
Blijft de vraag: waarom heeft het zo
lang geduurd? Het antwoord is: dat
komt vanwege de bestedingseffecten van de Duitse hereniging. Deze
plakten bij ons nog een staartje aan
de hoogconjunctuur, toen elders in de wereld de
groei al duidelijk aan het afzwakken was. Toen de
bestedingsimpuls was uitgewerkt en Duitsland intussen met een hogere inflatie en een hogere rente was
opgezadeld, kwam de recessie alsnog.
Het is interessant, maar ook wel zorgelijk, om te zien
hoe snel een recessiestemming om zich heen grijpt.
Bedrijven maken bezuinigingsplannen, voeren personeelsstops in of gaan het aantal arbeidsplaatsen vermincleren. De overheid wil plotseling een loonpauze. ledereen gaat op de kleintjes letten. Personeel
neemt genoegen met minder loonstijging. Deze maatregelen hebben direct gevolgen voor het beschikbare gezinsinkomen. Consumenten lezen de krant en
worden alleen daardoor al voorzichtiger. Besteclingen worden uitgestelcl. Zo komt de neerwaartse spiraal op gang en bevestigt cle recessie zichzelf. De bedrijven, waar het allemaal begon, zouden graag meer
bestedingen zien, maar hun resultaten en acties roepen juist minder bestedingen op.
Zo’n neerwaartse spiraal kan doorbroken worden
door hulp van buitenaf. Is die op komst? Ik denk
van wel. Na de valse starts van voorjaar 1991 en begin 1992 lijkt het herstel van de Amerikaanse economic nu toch wat meer kracht te krijgen. De overwinning van Clinton heeft voor een opleving van het
consumentenvertrouwen gezorgd. De situatie begint steeds meer op die van tien jaar geleden te lijken. Ook toen een recessie, die achteraf veel langer
duurde dan aanvankelijk gedacht was. Ook toen hetzelfde land, cle Verenigde Staten, dat zichzelf en cle
rest van de wereld uit het dal trok.
Natuurlijk zijn er grote verschillen tussen nu en
1980-’82. De huiclige schuldenproblemen zijn nog
weer veel groter dan toen. Maar er is ook een verschil in ons voordeel. Door die bijzonclere Duitse bestedingsimpuls ging het hier nog goed toen het in
de Angelsaksische wereld al slecht ging. Nu het hier
slecht gaat, wordt het daar weer beter. Gevolg voor
de wereldeconomie: wel een lange, maar ook een
veel ondiepere recessie dan tien jaar geleden. Ondanks de sombere stemming nu zal het uiteindelijk
meevallen.
/./. van Duijn
1159