Accountants doorgelicht

Aanbieding op 21 september 2020 om 13:30 uur aan de vaste kamercommissie Financiën.

Dit ESB-dossier heeft tot doel bij te dragen aan de kennisdeling op het gebied van accountancyonderzoek. Er is veel onderzoek gedaan naar de kwaliteit van accountantscontroles en de veranderende rol van de accountant als gevolg van technologische ontwikkelingen en een sterkere focus op duurzaamheid in het bedrijfsleven.

Ondernemingen worden steeds omvangrijker en complexer. De controle van hun jaarrekening vraagt derhalve vaak om de inzet van specialisten. Critici stellen dat de samenwerking tussen specialisten en accountants binnen multidisciplinaire organisaties ten koste kan gaan van de onafhankelijkheid van de accountants. Zet dit organisatiemodel de controlekwaliteit onder druk?

Dat er behoefte is aan dit dossier over accountancy heb ik, als relatieve buitenstaander op dit terrein, de afgelopen jaren gemerkt. Nergens in Europa is er zo veel politieke en maatschappelijke discussie over accountants als in Nederland. Tegelijkertijd is er een lawine aan solide wetenschappelijk onderzoek op auditinggebied, maar dat is niet of nauwelijks bekend buiten de kring van experts.

“Accountants leren niet van hun fouten.” Deze kop uit Trouw enkele maanden geleden komt hard aan, merk ik, want we werken bij PwC al sinds 2014 met man en macht aan het verbeteren van de kwaliteit van onze controles en aan cultuurverandering. Dat gebeurt door zowel jong als oud, ervaren als net startend.

Zelden is het de accountant die bij grote affaires applaus krijgt voor het ontdekken van fraude. Sterker nog: juist na het openbaar worden van dergelijke affaires – bijvoorbeeld de grootschalige fraudes bij Vestia en Steinhoff, de corruptie-affaires bij Ballast Nedam en Airbus, het faillissement van Imtech en de witwaskwestie bij ING – rijst er vanuit de media, politiek, aandeelhouders en andere belanghebbenden telkens weer de vraag of de betrokken accountants hun werk wel goed gedaan hebben.

De Autoriteit Financiële Markten houdt sinds 2006 toezicht op accountants en hun organisaties. Dit toezicht was en is onmiskenbaar van invloed op accountantscontroles. Recent zijn er echter uiteenlopende aanbevelingen gedaan om dit toezicht te hervormen. Hoe zal het eruit gaan zien, wat zullen de effecten ervan zijn – en is de hervorming van dit toezicht wel nodig?

Sinds de oprichting van het Global Reporting Initiative in 1997 groeit het aantal bedrijven dat gestructureerd rapporteert over sociale, milieu- en governance-prestaties snel. Inmiddels publiceert 75 procent van de grote en middelgrote ondernemingen over hun zogeheten niet-financiële prestaties. Is de kwaliteit van deze rapportage voldoende?

Omdat accountants het jaarverslag controleren, spitst het debat over de rol van accountants zich toe op de kwaliteit van de ­controle. Maar hoe dragen ze eigenlijk bij aan de kwaliteit van de financiële verslaglegging en kan dat beter? Een analyse op basis van de beschikbare academische literatuur.

Als gevolg van regulering is de markt voor accountantscontroles erg transparant, ‘een glazen huis’ als het ware. De markt leent zich daarom goed voor economisch onderzoek.

De markt van accountantscontroles wordt gekenmerkt door de Big Four, de Next Five en de overige accountantskantoren. In de laatste jaren is het aantal accountantsorganisaties afgenomen. Deze afname van aanbieders zou kunnen leiden tot marktconcentratie. Is er reden tot zorg?