Bankwinsten stegen niet alleen door rente

Voor de vier grootste Nederlandse banken was de gezamenlijke winst in het eerste halfjaar dit jaar 111 procent hoger dan in dezelfde periode in 2022. De hogere rente speelt hierbij een belangrijke rol, maar het hielp ook dat de potentiële kredietverliezen meevielen.

De stijging van bankwinsten komt deels door hogere rente-inkomsten. Dat komt mede door de bezittingen die banken verplicht bij de Europese Centrale Bank stallen. Omdat de centrale bank de beleidsrentes fors heeft verhoogd, nam de rente die banken ontvangen op deze bezittingen toe. De hogere beleidsrentes hebben zich slechts gedeeltelijk vertaald in hogere rentes op spaartegoeden, waardoor de rentemarges stegen.

De figuur toont echter dat de netto rente-inkomsten voor de vier grootbanken in totaal ‘slechts’ met circa 25 procent stegen – minder dus dan de toename van de totale winst. Wat het verschil precies verklaart, verschilt per bank en kunnen we hier niet volledig tonen. De banken profiteerden onder andere van de lager dan verwachte kosten voor (potentiële) kredietverliezen. In het eerste halfjaar van 2022 troffen enkele banken op grote schaal voorzieningen omdat door de oorlog in Oekraïne en de sterk gestegen inflatie er aanzienlijke verliezen op de leningen werden verwacht. Dat bleek uiteindelijk mee te vallen. Met name bij ING hebben lagere voorzieningen bijgedragen aan de hoge winsten over de eerste helft van 2023.

Opvallend is dat in Nederland de bankwinsten sneller zijn gestegen dan in onze buurlanden. De gezamenlijke winst van de drie grootste Belgische banken en de drie grootste Duitse banken nam over dezelfde periode slechts met respectievelijk zestien en zeventien procent toe, volgens onze berekeningen. Het verschil met Nederland kan komen door de concentratie van het bankwezen: de vijf grootste banken zijn in Nederland verantwoordelijk voor 84 procent van het balanstotaal, terwijl dat in België 64 procent is. Maar ook de macro-economische verschillen – waarbij de Duitse industrie hard getroffen is door de gestegen energieprijzen – zouden kunnen verklaren waarom de Nederlandse banken het beter doen. De Autoriteit Consument & Markt zal de komende tijd de rol van de concentratie onderzoeken.