Nieuwe wegen verkend
Aute ur(s ):
Heij, P. (auteur)
De auteur is waarnemend Secretaris Generaal van het ministerie van Verkeer en Waterstaat.
Ve rs che ne n in:
ESB, 87e jaargang, nr. 4383, pagina D01, 15 november 2002 (datum)
Rubrie k :
Dossier: Nieuw e w egen verkend
Tre fw oord(e n):
ten, geleide
Nederland bezit een uitgebreid wegennet, dat een flink kapitaal vertegenwoordigt op onze nationale balans 1. We hebben een net
van autosnelwegen en verder allerhande wegsoorten die daar tussen zitten zoals wegen in woonwijken en op bedrijfsterreinen. Bijna
al deze wegen zijn in opdracht van overheden aangelegd en ook het beheer is voor het overgrote deel in publieke handen. Er zijn
goede redenen voor deze sterke overheidsbemoeienis: de weg is immers een collectief goed.
De karakteristieken van zo’n collectief goed heb ik nog van mijn leraar economie op de middelbare school geleerd. Ten eerste is een
collectief goed niet te splitsen in individueel leverbare eenheden. Het is moeilijk een prijs vast te stellen en in rekening te brengen aan
een individuele gebruiker. Ten tweede is het goed non-exclusief, wat wil zeggen dat het moeilijk en ongewenst is om, bijvoorbeeld als
een weg er al ligt, bepaalde groepen gebruikers uit te sluiten. Ten slotte is het goed non-rivaliserend: het gebruik van de één staat dat
van de ander niet in de weg.
Maar voldoet de weg nog wel aan deze criteria? Er zijn twee vrij recente ontwikkelingen waardoor het collectieve karakter van het
wegennet minder sterk is geworden. Iedereen ziet dat het weggebruik van de één momenteel wel ten koste kan gaan van anderen; de
dagelijkse files vormen het tastbare bewijs. Ten tweede schept de recente snelle vooruitgang in de informatie- en
communicatietechnologie mogelijkheden tot prijsdifferentiatie, zodat de gebruiker meer in overeenstemming met zijn of haar feitelijk
gebruik kan gaan betalen. Binnen een jaar worden dergelijke technieken in Duitsland toegepast bij de invoering van een kilometerheffing
voor vrachtwagens. Bepaling van gereden afstand en plaats gebeurt met satellietnavigatie (gps) en communicatie tussen voertuig en
punten langs de weg via de korte golf. Daarnaast gaat het bij vergroting van de wegcapaciteit – wegverbreding en spitsstroken – vaak om
een kleine (of marginale) uitbreiding van het al bestaande wegennet en nog maar weinig om ontsluiting van nieuwe locaties. Vergroting
van de wegcapaciteit is hierdoor in kleine eenheden te realiseren.
Het wegennet is dus minder een collectief goed dan vroeger. Hierin zie ik de verklaring dat het begrip ‘mobiliteitsmarkt’ de laatste jaren
zijn intrede heeft gedaan. Onder andere vno-ncw is pleitbezorger van zo’n mobiliteitsmarkt 2. Via het introduceren van een
marktmechanisme moeten vraag naar en aanbod van vervoer over de weg dichter bij elkaar worden gebracht. Bij afwezigheid van een
mobiliteitsmarkt is het lastig om goed te weten hoe groot de koopkrachtige vraag naar mobiliteit echt is, en om daar ook rekening mee te
houden. Bij investeringen en beheer door de overheid spelen bovendien andere overwegingen een rol, zoals politieke spelregels en het
budgetmechanisme. Het is mogelijk dat de mobilist wel bereid is te betalen voor extra wegcapaciteit, maar dat de overheidsfinanciën
hiervoor géén ruimte laten. Omgekeerd kan het voorkomen dat door lobby’s, politieke inschattingen of overwegingen van regionale
spreiding, met belastinggeld projecten worden gebouwd waaraan de gebruiker minder behoefte heeft. Een betere afstemming van het
aanbod van infrastructuur op de vraag biedt dus veel voordelen. Het is echter niet zo makkelijk om hieraan praktisch handen en voeten te
geven.
Het ministerie van Verkeer en Waterstaat probeert met verkeersprognoses, raming van effecten en waardering van de tijdswinst en
inschatting van externe effecten, te beoordelen of de voordelen voor de gebruikers op wegen tegen de kosten van vergroting van de
wegcapaciteit. In aanvulling hierop is het denkbaar organisatorische en institutionele veranderingen door te voeren, waardoor de vraag
sterker dan nu het aanbod kan sturen, Zo is door de Commissie Blankert voorgesteld om één publiek-private organisatie verantwoordelijk
te maken voor de doorstroming op de A4-corridor. Als vervolg hierop komt de Commissie Luteijn binnenkort met nadere voorstellen
voor een mobiliteitsmarkt. Er loopt dus een maatschappelijk debat over ordeningsvraagstukken rond het wegverkeer.
Dit esb-Dossier wil bijdragen aan de meningsvorming hierover door zes verschillende toekomstbeelden te verkennen. Het gaat hierbij om
een verkenning in de breedte en om het aangeven van voor- en nadelen. Ik hoop dat deze verkenning een achtergrond schetst waartegen
toekomstige beleidsontwikkeling kan plaatsvinden. Verder hoop ik dat dit dossier inspireert om verder na te denken, te schrijven en te
debatteren over een vraaggestuurde weginfrastructuur.
Dossier Nieuwe wegen verkend
P. Heij: Nieuwe wegen verkend
R. Filarski, B. Toussaint: Leren van het verleden
R. Filarski, B. Toussaint: Leren van het verleden
J. van der Waard: Ontwikelingen en beperkingen
J.M.W. Dings: Bedrijfseconomische beprijzing kent risico’s
W.A. Hafkamp, P. van Driel: De relatie tussen publieke doelen en beheersvorm
W.J. van Grondelle: Mobiliteitsmarkt goed voor bereikbaarheid en milieu
J.G. Lambooy: Interactie tussen ruimte en beheer
W.J. Spit: Dichter bij de regio
E. Dijkgraaf, M. Varkevisser: Scheiden van eigendom en exploitatie
M. van Twist, F. de Zeeuw: Betaalstroken als antwoord op congestie
R. Saitua, A.S. Verrips: Afscheiden van betaalstroken zelden gunstig voor de welvaart
P. de Vries: Een NV Infra voor het hoofdwegennet
C. Oudshoorn: Naar een echte mobiliteitsmarkt
H.Meurs: Naar een nieuw publiek beheer
E.T. Verhoef, H. van Gent: Scope-verbreding in privaat wegbeheer
S.J.H. Roestenberg: Integrale benadering grond en mobiliteit
C.J.W. Hiddink: Bijklussende spoorbedrijven, inspiratie voor wegbeheer?
1 De totale weglengte bedraagt meer dan 116.000 kilometer.
2 Zie onder andere het commentaar van VNO-NCW op het Nationaal Verkeer- en Vervoersplan aan de vaste kamercommissie voor
Verkeer en Waterstaat (juni 2001) en op de wet Bereikbaarheid en Mobiliteit (februari 2002) (www.vno-ncw.nl).
Copyright © 2002 – 2003 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)