ECONOMISCH STATISTISCHE BERICHTEN
Verborgen beleidskosten
De preoccupatie van economen met wat zich in cijfers
laat vangen, doet hen soms het zicht verliezen o p economische ontwikkelingen die wat minder gemakkelijk of
helemaal niet te kwantificeren zijn. Zo wordt er bij voorbeeld als het gaat om de invloed van de overheid op de
economie, nauwlettend gekeken naar collectieve uitgaven
en collectieve lasten, maar blijven de economische gevolgen van allerlei vormen van overheidsoptreden waar
geen duidelijk prijskaartje aan hangt, buiten beschouwing.
In feite echter kunnen wetten en bepalingen die zich niet
direct in begrotingsposten weerspiegelen, zeker zulke belangriike economische consequenties hebben a!s financiële overheidsinterventies. Wanneer daarmee niet voldoende rekening wordt gehouden kunnen ,,onverwachtsm
zeer nadelige economische gevolgen aan het licht komen.
Zo zijn er op bijna alle terreinen van het overheidsbeleid wel voorbeelden te vinden van maatregelen die, als
ze eenmaal getroffen zijn, in de praktijk schaduwzijden
blijken te vertonen welke aanvankelijk onvoldoende
waren voorzien. Het stelsel van sociale zekerheid in
Nederland biedt goede financiële garanties voor degenen
die door werkloosheid, arbeidsongeschiktheid of wat
voor reden ook daarop moeten terugvallen, maar is tegelijkertijd – om de woorden van staatssecretaris Dales
te gebruiken -,,te veel gaan werken als een vangnet, waar
de mensen niet meer uitkomen. Het vangnet zou meer
moeten terugveren”. De vele bepalingen op het gebied
van de milieuwetgeving en de ruimtelijke ordening pogen
terecht milieu en ruimte voor ernstige aantasting te behoeden door investeringsplannen van tevoren o p die
aspecten te toetsen, maar het kan niet de bedoeling zijn
door eindeloze vergunningenprocedures investeerders
reeds bij voorbaat te ontmoedigen. Regelingen op de
arbeidsmarkt ter bescherming van werknemers die het,
hoe goed bedoeld ook, voor werkgevers hoogst onaantrekkelijk maken nog personeel in dienst te nemen,
schieten hun doel voorbij. Beleggingsvoorschriften op de
kapitaalmarkt met het oogmerk de rente voor sociaal gewenste projecten te verlagen, kunnen (buitenlandse) beleggers zozeer afschrikken dat per saldo een hogere rente
moet worden geboden om nog kapitaal aan te trekken.
Voor bouwvoorschriften om het uiterlijk van bouwwerken te verfraaien is veel te zeggen, maar als de bouwkosten
daardoor zover worden opgejaagd dat dan maar helemaal
van het bouwen wordt afgezien, zit er iets scheef. Daarom
is het zinvol dat in de Miljoenennota 1982 speciaal aandacht wordt gevraagd voor de z.g. ,,verborgen beleidskosten”. ,,Het lijkt noodzakelijk”, aldus de nota, ,,om
deze kosten meerdanin het verleden, expliciet te betrekken
in de afweging tussen particuliere en collectieve sector”
(blz. 63).
Tot zover is er niets aan de hand, de problemen ontstaan pas als de verborgen beleidskosten moeten worden
ESB 7-10-1981
gekwantificeerd. Net zo goed als ze in het verleden wellicht
zijn onderschat, zouden ze nu in de ongunst der tijden en
op de golf van het anti-overheidssentiment gemakkelijk
kunnen worden overschat. De overheid met haar regelzucht krijgt dan de schuld van alle verstarring die er in het
economische leven is binnengeslopen en de verborgen beleidskosten worden het breekijzer om te proberen van lastige regels op het gebied van het milieu, de arbeidsomstandigheden, de veiligheid ende produktkwaliteit af te komen.
Voordat het zover is, is het misschien toch nuttig ook
te wijzen op de mogelijkheid van het bestaan van verborgen
beleidsbaten van overheidsregulering. Het mag ongeloofwaardig klinken dat aan overheidsmaatregelen verborgen
beleidsbaten zouden kleven – meestal worden bij de presentatie van nieuw beleid alle mogeliike voordelen wel zo
breed mogelijk uitgemeten -, maar juist op het gebiedvan
de regulering door middel van voorschriften kunnen zich
uitstr&ngseffecten voordoen die boven het eigenlijkedoel
van de regeling uitstijgen.
Ik doel hier op het feit dat hoge eisen aan produkten
en produktiemiddelen op het gebied van grondstofverbruik, energieverbruik, milieubelasting, veiligheid en
duurzaamheid een belangrijke impuls voor produktverbetering en produktinnovatie kunnen zijn. Scherpe normen en strakke voorschriften kunnen ertoe bijdragen dat
men o p exportmarkten waar kwalitatieve vereisten vaak
minstens zo belangrijk zijn als prijzen, niet achterop raakt
maar wellicht zelfs een voorsprong behaalt. Evenzo kan
wetgeving op het gebied van de arbeidsomstandigheden
waardoor ongevallen worden voorkomen, maatschappelijk gezien tot grote kostenbesparingen leiden. Uiteraard is
het daarbij wel van belang dat het reguleringsbeleid volgens duidelijke en consistente lijnen verloopt, zodat producenten in een zo vroeg mogelijk stadium van beleidsvoornemens o p de hoogte zijn en er tijdig o p kunnen inspelen. Helaas wil het daaraan nog wel eens ontbreken.
Maar het punt blijft dat regulering in plaats van tot
verstarring juist ook tot vernieuwing kan leiden wanneer
er goed o p wordt ingespeeld. De oorzaak van verstarring
hoeft dus niet altijd te worden gezocht bij de overheid die
regels stelt, maar kan ook gelegen zijn bij producenten die
zich louter defensief tegenover nieuwe regels opstellen. Als
daarom in de ~ i l j o e n e n n o t a
1982de regelgeving wordt genoemd als mogelijk onderwerp voor een tweede ronde van
de her~verwe~in~sprocedure; worden bedacht dat
moet
naast verborgen beleidskosten ook verborgen beleidsbaten mee in de beschouwing zullen moeten worden betrokken.
L. van der Geest
973