Dossier Kinderopvang

Rutte IV besloot om de kinderopvangtoeslag te vervangen door een vergoeding die direct aan de kinderopvangorganisaties wordt uitbetaald. In een greenfieldbenadering gingen beleid, uitvoering en sector aan de slag om dit voornemen mogelijk te maken. Welke lessen kunnen daaruit getrokken worden?

De kinderopvangsector zit in de knel. Het oplopende tekort aan gekwalificeerde medewerkers leidt tot wachtlijsten, groepssluitingen en een hoge werkdruk. Dit dwingt ertoe om alternatieve oplossingen te gaan verkennen.

Mannen verdienen meer dan vrouwen. Maar in hoeverre wordt dat verklaard door het aantal gewerkte uren? En welke rol speelt gezinsvorming – samenwonen en het krijgen van kinderen – hierbij? Een extrapolatie van de Enquête Beroepsbevolking naar de totale beroeps­bevolking geeft hiervan een scherper beeld.

Met 2,5 miljard euro wilde Rutte IV de financiering van de ­kinderopvang vereenvoudigen, maar dit blijkt vooral de hoge inkomens ten goede te komen. Hoe moet het wel?

Het kabinet heeft het voornemen om de kosten voor de kinderopvang voor alleen werkende ouders ‘bijna gratis’ te maken. Daarmee gaat de maatschappij fors investeren om de arbeidsparticipatie van ouders te verhogen. Hoe werkt dit in landen als Zweden of het Verenigd Koninkrijk, en welke lessen kunnen we hieruit trekken?

Kan de kinderopvang in Nederland beter georganiseerd worden en, zo ja, hoe dan? Over die vraag heeft de ESB-redactie in dit dossier zeventien bijdragen bij elkaar gebracht.

Hoogste tijd om met de blik van economen en andere wetenschappers de vraagstukken rond kinderopvang te objectiveren, en zo de basis te leggen voor een bestendig langetermijnbeleid waarop maatschappij en sector kunnen rekenen. Wij zien daarbij drie belangrijke vraagstukken.

In verschillende markten concurreren publieke spelers met private spelers. Zo ook in de kinderopvang. Wat kan er worden gedaan om ervoor te zorgen dat de deelname van op winst gerichte spelers goed kan worden benut?

Personeelstekorten zijn aan de orde van de dag, en zullen – gezien de vergrijzing en de uitstroom van werkenden – voorlopig ook blijven bestaan. Een royale kinderopvang kan deels bij het terugdringen van die tekorten helpen door het vergroten van de arbeidsparticipatie. Immers, ouders krijgen dan meer mogelijkheden om te werken. Maar om de kinderopvang als maatregel in te zetten, moet er wel voldoende personeel zijn in deze sector.

Als de overheid meer gaat investeren in de kinderopvang, zal de druk toenemen om ‘het rendement’ daarvan te meten. Dat gebeurt vaak door pre-academische vaardigheden te testen. Maar is dat wel zo verstandig?

De SEO-onderzoekers gaan in hun reactie op mijn ESB-blog niet in op de kern van de inhoudelijke en methodologische kritiek.

Er is veel discussie over een historische stelselherziening in de kinderopvang waarbij er sprake is van bijna gratis kinderopvang. Quebec heeft net als Nederland een privaat stelsel waarbij er al sinds eind jaren negentig bijna gratis kinderopvang bestaat. Welke lessen kunnen we uit de Canadese ervaringen trekken?

Het kabinet wilde per 2027 de kinderopvangtoeslag verhogen naar 96 procent, ongeacht het inkomen van de ouders. Het behoud van een koppeling met het huishoudens­inkomen is noodzakelijk voor een doelmatig en doeltreffend beleid en dit is, ondanks de toeslagenaffaire, haalbaar.

In een recente blog op de website van de ESB betoogt Thomas van Huizen (Van Huizen, 2023) dat het SEO-rapport over de markt voor kinderopvang incompleet is. Wij zijn van mening dat deze kritiek niet terecht is. Ieder onderzoek is immers incompleet.

Gratis, of bijna gratis, kinderopvang is volgens het kabinet een oplossing voor krapte op de arbeidsmarkt, het bestrijden van kansen­ongelijkheid, en het uitbannen van de complexiteit van de kinderopvangtoeslagregeling voor ouders. Maar kloppen de aannames van het kabinet wel, en hoe haalbaar zijn de kabinetsplannen?

Commerciële organisaties, en in het bijzonder private equity partijen, wordt vaak verweten de krenten uit de pap te halen, zo ook in de kinderopvang. In opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid deed SEO daar onderzoek naar. Helaas ziet dit onderzoek belangrijke verschillen over het hoofd en blijven vragen over tarieven, rendement en kwaliteit onbeantwoord. Politici zijn hierdoor niet goed geïnformeerd en dat is nu al zichtbaar in het debat.

Elk land in Europa heeft zijn eigen stelsel van kinderopvang. De modellen variëren van lokale en publiek gefinancierde stelsels tot aan de meer gecentraliseerde en geprivatiseerde stelsels, zoals dat in Nederland het geval is. Maar hoe goed doet Nederland het in vergelijking met andere landen?

Om de kansengelijkheid te vergroten, stelt Rutte IV een bijna gratis kinderopvang in het vooruitzicht. Maar gaat dat wel werken?