■ Mark Pooters (AFM)
Nederlandse financiële instellingen maken veelvuldig gebruik van rentederivaten voor het afdekken van renterisico’s. Hierbij wordt een variabele rente (marktrente) geruild voor een vaste rente, een renteswap. Vooral pensioenfondsen en banken maken hier gebruik van.
Bij pensioenfondsen geldt doorgaans dat, door het verschil in looptijd tussen beleggingen en pensioenverplichtingen, een dalende rente de financiële positie verslechtert. Dit risico kunnen zij met een rentederivaat afdekken, waarbij vaak onderpand in cash gestort moet worden. De vijf grootste pensioenfondsen hebben tussen de twintig en veertig procent van hun renterisico op de kapitaalmarkt afgedekt. Bij de pensioenfondsen met een hogere dekkingsgraad ligt dit percentage gemiddeld hoger.
De marktwaarde van de rentederivaten van de Nederlandse pensioenfondsen is het afgelopen jaar sterk gestegen en stond aan het eind van het derde kwartaal van 2019 op een recordniveau van 103 miljard euro (figuur). Dit is de waarde die afgerekend moet worden op het moment dat een transactie vervroegd wordt beëindigd. De totale waarde die pensioenfondsen met derivaten afdekken, de notionele positie, ligt ongeveer negen keer zo hoog (zie Trendzicht 2019 van de AFM).
De omvang van de marktwaarde van de rentederivaten varieert over tijd, van 4,9 miljard negatief eind 2007 tot het recordniveau in 2019. De marktwaarde is vooral afhankelijk van het verschil tussen de geldende marktrente en de vaste rente van de renteswap. Als de marktrente lager is dan de vaste rente, is de marktwaarde van derivaten negatief, en andersom. De negatieve waarde in 2007 komt dus door het feit dat de marktrente op dat moment lager was dan de vaste rente in de contracten.
Hoewel de variatie van de marktwaarde dus niet per definitie iets zegt over het aantal uitstaande contracten (de notionele waarde) kan wel worden aangenomen dat de notionele waarde is toegenomen over tijd. Op basis van data van de Europese Autoriteit voor Effecten en Markten blijkt dat in de EU de notionele waarde in 2018 alleen al is gegroeid met 24 procent. Met een toename van de notionele waarde kan een sterke renteverandering leiden tot liquiditeitsrisico’s, vanwege de onderpandverplichtingen.
Auteur
Categorieën