Orgaandonatie gift, geen plicht

column

Wim Groot

Orgaandonatie gift, geen plicht
Jaarlijks overlijden ongeveer honderd mensen die op
een wachtlijst staan voor orgaandonatie. Het huidige
systeem van orgaandonatie is gebaseerd op toestemming van de donor en in de meeste gevallen van de
n
­ abestaanden van de donor. In dit toestemmings­
systeem kunnen burgers kiezen uit doneren,
w
­ eigeren of het besluit overlaten aan nabestaanden.
Belangengroepen van patiënten proberen dit systeem,
waarbij donatie een altruïstisch geschenk is en de
burger zonder enige morele druk van de overheid
besluit al dan niet donor te worden, te veranderen in
een verplichtingensysteem. Zij propageren het geenbezwaarsysteem en het actieve donorregistratiesysteem. Het geen-bezwaarsysteem is de tegenpool van
het toestemmingssysteem: burgers moeten kenbaar
maken dat ze geen donor willen zijn, anders zijn ze het
automatisch. Bij het actieve donorregistratiesysteem
wordt aangenomen dat burgers die niet reageren op
een registratieverzoek stilzwijgend akkoord gaan met
donatie. Beide systemen beschouwen donatie als
een vanzelfsprekende bijdrage aan mensen in nood.
Ethisch valt op beide verplichtingensystemen wel het
een en ander af te dingen. Als orgaandonatie een
vanzelfsprekende bijdrage aan mensen in nood is,
zijn mantelzorg en vrijwilligerswerk dat dan ook niet?
Moeten we dan niet ook burgers verplichten wekelijks
enkele uren te besteden aan het wassen en verzorgen
van verpleeghuisbewoners?
Het verplichtingensysteem zet nabestaanden buitenspel. Zij moeten toezien hoe anderen besluiten welke
organen van de overledene afgenomen worden, maar
zijn daarna wel verantwoordelijk voor de begrafenis of
crematie van wat van de overledene nog resteert.
Het is niet zonder meer duidelijk dat met het geenbezwaarsysteem of het actieve ­ onorregistratiesysteem
d
het aantal donoren zal toenemen. In Zweden leidde
het geen-bezwaarsysteem tot een daling van het
aantal donorregistraties. Het is de vraag of het geenbezwaarsysteem en de actieve donorregistratie op
veel draagvlak onder de bevolking kunnen rekenen.
Patiëntenorganisaties wekken de indruk van wel. Het
feit dat onder het huidige toestemmingssysteem maar
weinig burgers zich actief als donor laten registreren
doet echter het tegendeel vermoeden. Bovendien zou
het draagvlak voor donatie wel eens drastisch kunnen
dalen als donororganen vaker gebruikt gaan worden voor
patiënten die door een onmatige leefstijl een orgaantransplantatie nodig hebben. Het aantal diabetespatiënten neemt sterk toe. Overgewicht is de belangrijkste
oorzaak van diabetes. Diabetespatiënten lopen kans op
hart- en vaatziekten en blindheid en kunnen dus gehol­

pen zijn met een donororgaan. Dit kan de solidariteit
van donoren met patiënten die een donororgaan nodig
hebben onder druk zetten.
Als econoom ben je geneigd het tekort aan orgaan­
donoren te zien als het gevolg van een gebrek aan financiële prikkels. Geef donoren een financiële beloning en
het wordt aantrekkelijker om je organen af te staan. In
landen als de Verenigde Staten en Rusland ontvangen
bloeddonoren een financiële beloning. Naar verluidt is
Iran het enige land ter wereld dat orgaandonoren beloont. De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ)
heeft geopperd dat burgers beloond zouden kunnen
worden als ze zich als donor registreren, bijvoorbeeld in
de vorm van een eenmalige korting op de ziektekostenpremie. Nabestaanden zouden beloond kunnen worden
bij uitname van organen na overlijden door hun een
financiële bijdrage te geven voor de begrafeniskosten.
Financiële prikkels voor orgaandonatie roepen veel
vragen op. Hoe hoog zou de beloning moeten zijn om
effect te sorteren? De financiële prikkels die door de
RVZ zijn genoemd, korting op de ziektekostenpremie en
tegemoetkoming in de begrafeniskosten, zijn waarschijnlijk te gering om effect te sorteren. Een groter gevaar van
het belonen van orgaandonatie is dat sociale normen
waarbij donatie een gift is aan de samenleving worden
vervangen door marktnormen. De Israëlische econoom
Dan Ariely geeft in zijn boek Predictably irrational: The
hidden forces that shape our decisions een aantal voorbeelden die illustreren wat er gebeurt als markt­ ormen
n
sociale normen vervangen. Stel, je schoonmoeder nodigt
je uit voor het kerstdiner (in Ariely’s voorbeeld is het
Thanksgiving dinner). Na afloop van het diner trek je
je portemonnee en zegt tegen je schoonmoeder: “Wat
krijg je van me voor al het werk dat je hiervoor hebt
verrichtâ€. Dan weet je dat je het waarschijnlijk voorgoed
bij je schoonfamilie hebt verbruid. Ariely concludeert
dan ook: “(…) when a social norm collides with a market
norm, the social norm goes away for a long time. In other
words, social relationships are not easy to ­e-establishâ€.
r
Betalen voor orgaandonatie zou wel eens meer kapot
kunnen maken dan ons lief is. Minister Klink heeft
besloten het huidige toestemmingssysteem te handhaven. Dit is hem op veel kritiek komen te staan van
belangengroepen die voor een geen-bezwaarsysteem of
een actief donorregistratiesysteem zijn. Ten onrechte.
Het huidige systeem biedt de beste garanties voor een
effectief donor­egistratiesysteem dat op draagvlak in de
r
samenleving kan rekenen.
Literatuur
Ariely, D. (2008) Predictably irrational: The hidden forces that shape
our decisions. Londen: HarperCollins Publishers.

ESB

93(4538) 27 juni 2008

399