Formeren met waarden en normen
Aute ur(s ):
Lecq, S.G.van.der. (auteur)
Ve rs che ne n in:
ESB, 88e jaargang, nr. 4400, pagina 169, 18 april 2003 (datum)
Rubrie k :
Van de redactie
Tre fw oord(e n):
De informatie is geknapt. Balkenende mist het vertrouwen, Bos voelt zich belazerd door het laatste cda-voorstel en Balkenende vindt op
zijn beurt de handelwijze van Bos geen voorbeeld van politieke integriteit. Deze grote woorden laten zien dat de politieke karakters
onverenigbaar zijn. Op de nieuwe informatieronde wordt tijdens het schrijven van deze redactionele column al flink voorgesorteerd.
Vooral de partijen die het cda en de vvd aan een kamermeerderheid kunnen helpen, komen in beeld. D66 zegt nooit nooit, de lpf lijkt
bereid te zijn tot meeregeren, de sgp biedt eventueel gedoogsteun en de ChristenUnie is bereid te praten over meeregeren. Die laatste
optie is interessant, omdat juist de kleine christelijke partijen sterk zijn in datgene waarmee het cda zich profileert onder de grote partijen:
het werken op basis van waarden en normen. Zo heeft de demissionaire minister-president een waarden- en normendebat in gang gezet,
dat diverse geleerden, beleidsmakers en andere betrokkenen voorbereiden. Nadat zij hun denkwerk hebben verricht, kan het echte debat
beginnen en zal blijken wat de multiculturele samenleving wil inzetten voor het ontwikkelen van gemeenschappelijke normen en waarden.
Onlangs verscheen de waarden- en normenwijzer van de Reformatorisch Maatschappelijke Unie (rmu)1. Dit is een belangenorganisatie
voor werkgevers, werknemers en zelfstandigen, die op bijbelse grondslag werkt. In de waarden- en normenwijzer van deze bond worden
de tien geboden doorgelicht op de waarden die ze vertegenwoordigen. De aldus ontstane rijtjes van waarden worden samengevat in drie
kernwaarden: rentmeesterschap ten aanzien van de schepping, dienstbaarheid jegens de naaste en gerechtigheid in de maatschappij.
Deze kernwaarden geven aan waar we in het leven naar moeten streven. De normen geven aan hoe we dat kunnen doen. Immers, door je
aan normen te houden kun je waarden realiseren. Bij rentmeesterschap horen bijvoorbeeld normen als ‘zorgvuldig bewaren’ en
‘verantwoord ondernemen’, bij dienstbaarheid gaat het bijvoorbeeld om zorg, respect en rechtvaardigheid en bij gerechtigheid valt te
denken aan duidelijke handhaving door de wetgever, gehoorzaamheid aan de overheden en een veilige leefomgeving. Vervolgens vindt
een vertaling plaats naar de dagelijkse praktijk, met concrete leefregels op het gebeid van milieu, arbeidsomstandigheden en
maatschappelijke omgang. Zo ontstaan helder afgeleide en duidelijke adviezen. Weliswaar zullen de leefregels ook worden
onderschreven door velen die zich niet per se door de bijbel laten inspireren, maar dat doet de zaak geen kwaad. Op dit moment lijkt de lpf
de eerste kandidaat voor de coalitie over rechts. Stel nu echter dat de kleine christelijke partijen toetreden tot de
informatieonderhandelingen en dat ze met de waarden- en normenwijzer van de rmu aan tafel gaan zitten. Komt het cda dan in de
problemen, komt klein-christelijk in de problemen of loopt het wel los? Die vraag is makkelijker gesteld dan beantwoord. Hoe ver moet je
gaan om te kunnen voldoen aan ‘milieubewust handelen’, ‘geen verspilling van materialen en middelen’, ‘de ander in zijn waarde laten’,
‘eerlijk zaken doen’ en ‘balans in arbeid en rust’? Dat hangt er maar net vanaf hoe je het bekijkt. Je kunt menen dat deze normen boven
alles moeten worden gevolgd, of je kunt menen dat je er naar omstandigheden naar moet handelen. Daarnaast is er het probleem van de
interpretatie. Wat wordt verstaan onder bewust, eerlijk en balans? Wie bepaalt wat eerlijk en billijk is en wanneer er genoeg veiligheid en
bescherming zijn? Deze zaken zijn niet objectief vast te stellen. Net als in de economie zullen we het met intersubjectiviteit moeten doen.
De waarden- en normenwijzer is inderdaad een ‘wijzer’, geen meetlat. Daarmee is het instrument niet nutteloos geworden, maar
geproportioneerd tot het haalbare. De rmu is er immers niettemin in geslaagd met concrete voorzetten te komen waarmee waarden
operationeel kunnen worden gemaakt. Volgens een zelfde aanpak kan het cda met de vvd en de ChristenUnie aan de slag om de
gemeenschappelijke waarden te vertalen naar gedragsregels voor het komende kabinet. Dat is wel lastig nu de budgettaire situatie zo
knellend is. Welke norm moet zwaarder wegen: die van het aflossen van staatsschuld vanwege zorg voor toekomstige generaties of die
van stimulerend economisch beleid vanwege zorg voor vooral huidige generaties? Zijn religieuze normen strijdig met economische?
Gelukkig helpt het cpb een handje, door voor te rekenen dat intergenerationele rechtvaardigheid rendeert. Additionele
overheidsuitgaven kunnen door de beugel als ze voldoen aan drie criteria: vooral de jongeren en nog-niet-geborenen profiteren ervan,
het toekomstige overheidssaldo wordt er beter van en de uitgavenverhoging is tijdelijk2. Diverse soorten uitgaven worden vergeleken
op basis van de groepen die erbij gebaat zijn en op basis van het consumptieve, dan wel investeringskarakter ervan. Het planbureau
waarschuwt echter dat het maken van dit onderscheid maar al te gemakkelijk tot een te ruim uitgavenbeleid leidt. Uitgaven voor zorg en
onderwijs kunnen echter worden verantwoord voorzover ze tot extra financieel rendement leiden. Aldus kunnen uitgaven voor zorg en
onderwijs worden gemotiveerd op zowel religieuze als economische gronden. Zo moet het met de Staphorster variant toch kunnen
lukken.
1 Gratis verkrijgbaar via www.rmu.org
2 H. ter Rele en E. Westerhout, Does an increase of public expenditure justify slower debt reduction?, CPB Report 2003/1, Den Haag, blz.
27-34.
Copyright © 2003 Economisch Statistische Berichten (www.economie.nl)