Een algemene leidraad voor maatschappelijke kosten-batenanalyse

ESB Dossier MKBA: maatwerk in gebruik

welvaartseffecten

Een algemene leidraad
voor maatschappelijke
kosten-batenanalyse
De maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) is een
belangrijk hulpmiddel bij de onderbouwing van beleidskeuzes. De Algemene leidraad MKBA geeft aan welke
richtlijnen bij het opstellen van een MKBA moeten worden gehanteerd; deze zijn inzetbaar voor alle terreinen
van overheidsbeleid. De leidraad besteedt daarom speciale
aandacht aan de aansluiting van de MKBA op de besluitvorming en aan de kwaliteit van de empirische informatie.

O

Gusta Renes
verheidsbeleid betreft het maken van
keuzes. Nederland heeft een traditie in
Senior beleidsonderevidence based beleid zoals dat ook vastzoeker bij het PBL
gelegd is in de Comptabiliteitswet. De
en auteur van de
overheid maakt haar keuzes op basis van onderbouwde
Algemene leidraad
inzichten over de effectiviteit van beleidsalternatieMKBA
Gerbert
Romijn
Programmaleider bij
het CPB en auteur
van de Algemene
leidraad MKBA

6

ven en beoordeelt of de voordelen ervan voldoende
opwegen tegen de ingezette middelen. Maatregelen
hebben echter over het algemeen veel ongelijksoortige
effecten. Een investering in een weg heeft effecten op
congestie, maar ook op de leefbaarheid, natuur en verkeersveiligheid. Investeringen in de zorg hebben effecten op gezondheid, maar ook op arbeidsproductiviteit
en werkgelegenheid. Hoe moeten de verschillende effecten met elkaar vergeleken worden?

Maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA)
is een instrument dat bijdraagt aan een objectieve
weging van de verschillende effecten en belangen
vanuit de maatschappij als geheel. Het is daarmee een
belangrijk hulpmiddel bij de onderbouwing van beleidskeuzes. Zoals het kabinet in zijn brief van 6 december 2013 aan de Tweede Kamer (Kabinetsbrief,
2013) aangaf, is de MKBA het meest volledige ex ante
evaluatie-instrument dat goed past in de Nederlandse
evidence based beleidstraditie.
Het gebruik van de MKBA bij de beleidsvoorbereiding heeft een lange geschiedenis, ook in Nederland,
zoals de bijdrage van Kind et al. (2014) in dit Dossier
laat zien. Bij de beleidsdiscussie over bijvoorbeeld de
aanleg van de Betuweroute bleek echter dat over een
juiste toepassing van de MKBA grote controverses
kunnen bestaan. Om het juiste gebruik van de MKBA
te bevorderen, is het daarom nodig om een standaard
te ontwikkelen. Dat is niet alleen in Nederland zo,
maar ook in landen als het VK, de VS, Noorwegen en
Nieuw-Zeeland is in verschillende mate van detail het
gebruik van de MKBA gestandaardiseerd en voorgeschreven. In dat licht verscheen in 2000 de Leidraad
Overzicht Effecten Infrastructuur, kortweg de Leidraad OEI (Eijgenraam et al., 2000) die de systematiek
voor het beoordelen van transportinfrastructuurprojecten standaardiseerde met behulp van de MKBA.
Het opstellen van MKBA’s is ondertussen allang
niet meer beperkt tot het terrein van infrastructuur

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

Jaargang 99 (4696S) 23 oktober 2014

Welvaartseffecten ESB

en ook niet tot investeringen. Er zijn MKBA’s opgesteld voor bijvoorbeeld de kilometerheffing, gebiedsontwikkelingsprojecten en milieubeleid, en ook voor
het sociale domein wordt de methode toegepast. In de
loop der jaren is die systematiek verder ontwikkeld en
uitgewerkt in aanvullingen, werkwijzers, handreikingen en in uitgevoerde MKBA’s. Door deze ontwikkelingen is er behoefte gebleken aan een nieuwe leidraad
voor het opstellen van MKBA’s; de Algemene leidraad
voor maatschappelijke kosten-batenanalyse (ofwel de
Algemene leidraad MKBA; Romijn en Renes, 2013).
Het doel van de Algemene leidraad is om de opgedane kennis en ervaringen met de MKBA te bundelen in één document en in principe toepasbaar te
maken voor alle beleidsterreinen. De nieuwe leidraad
beschrijft aan welke eisen een MKBA moet voldoen
voor een breed veld van (rijks)beleidsterreinen, hoe
je een MKBA opstelt en hoe een MKBA (goed) gebruikt kan worden in het beleidsvoorbereidingsproces.
De Algemene leidraad is hiermee een belangrijke stap
om het gebruik van MKBA’s te bevorderen voor brede
toepassing bij de beleidsvoorbereiding.
Het doel van een MKBA

Een MKBA biedt een overzicht van de effecten van
een maatregel, de aan de maatregel klevende risico’s en
onzekerheden, en de hieruit voortvloeiende voor- en
nadelen voor de maatschappij als geheel. Door deze
voor- en nadelen zo veel mogelijk te kwantificeren en
te waarderen (in euro’s uit te drukken), geeft de MKBA
inzicht in het effect van de maatregel op de maatschappelijke welvaart, als het saldo van de in euro’s gemeten
baten minus de kosten. Welvaart wordt daarbij breed
opgevat en omvat ook de kosten en baten van effecten
op onderdelen van de maatschappelijke welvaart waarvoor geen marktprijzen bestaan. Denk aan natuur,
landschap, veiligheid, cultuurhistorie en sociale cohesie (Van ’t Riet in dit Dossier). Door zo veel mogelijk
effecten in geld uit te drukken, worden deze onderling
vergelijkbaar en kan overzichtelijke informatie worden
geboden op basis waarvan een afweging van de vooren nadelen van een maatregel kan worden gemaakt.
Dit laat zien of de maatschappelijke kosten van een
maatregel opwegen tegen de maatschappelijke baten.
Hiermee kunnen project- of beleidsalternatieven tegen
elkaar worden afgewogen op basis van hun gevolgen
voor de welvaart van de samenleving als geheel. De
MKBA stelt zich hiermee de vraag: ‘Hoe verandert de
totale maatschappelijke welvaart?’ De beantwoording
Jaargang 99 (4696S) 23 oktober 2014

van die vraag laat zien hoe de verschillende ongelijksoortige effecten en belangen moeten worden meegewogen vanuit de maatschappij als geheel.
De crux van een goede MKBA is een combinatie van effectenbepaling en welvaartsanalyse. Ook als
de stap naar waarderen van de effecten om tot een
MKBA-­aldo te komen (nog) niet kan worden ges
maakt, is een overzicht van de effecten van een maatregel al een nuttige en belangrijke stap.
Het belang van een MKBA

Het welvaartseconomische denkkader van de MKBA
biedt in de eerste plaats houvast bij de vraag of een
vraagstuk een rol van de overheid vergt en zo ja, welke.
De MKBA zelf is daarnaast vooral een informatieinstrument dat de besluitvorming over een beleidsmaatregel of beleidsalternatief ondersteunt, zodat voor
beleidskeuzes zo veel mogelijk objectieve informatie
beschikbaar is. De MKBA past goed in de traditie in
Nederland van evidence based beleid, structureert en
verzakelijkt de besluitvorming en verschaft handvatten
om de doeltreffendheid en de doelmatigheid van het
beleid in kaart te brengen. Er is momenteel geen vollediger instrument voorhanden om beleidsvoornemens te
beoordelen, zoals in de Kabinetsbrief bij de Algemene
leidraad MKBA (2013) wordt gesteld. De Algemene
leidraad geeft de standaard waaraan MKBA’s moeten
voldoen. Er zijn echter wel grenzen aan het gebruik
van een MKBA. Wanneer besluiten genomen moeten
worden over primair morele vraagstukken is een dergelijke analyse bijvoorbeeld niet geschikt. Ook wanneer
empirische informatie over de belangrijkste beleidseffecten niet bekend is, is een MKBA niet zinvol. En de
onderzoeksinspanning (een MKBA is een complexe
analyse) moet natuurlijk wel in verhouding staan tot het
te verwachten resultaat en het gewicht van de maatregel.
MKBA’s zijn vooral gebruikt voor besluitvorming over infrastructurele projecten zoals Schiphol,
Maasvlakte 2, de HSL-Zuid, de IJmeerverbinding en
de Zuiderzeelijn. Standaardisering van de methodiek
voorkomt dat verschillende belanghebbenden met
hun eigen berekeningsmethoden nut en noodzaak van
de investering aantonen zoals voorheen bijvoorbeeld
bij de besluitvorming over de Betuweroute het geval
was. Uit de MKBA van Maasvlakte 2 bleek bijvoorbeeld dat niet alle geplande uitbreiding onmiddellijk
nodig was en dat het beter was om te faseren.
Een ander voorbeeld is de discussie over de groei
van het aantal vluchten op Schiphol. Het voordeel van

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

7

ESB Dossier MKBA: maatwerk in gebruik

een voortgezette groei van Schiphol – veel goedkope
directe verbindingen voor alle Nederlanders – is vele
malen groter dan het nadeel – geluidsoverlast, uitstoot
en veiligheidsrisico’s – dat de mensen ondervinden die
er in de buurt wonen. Vanuit maatschappelijk oogpunt
is het toestaan van meer vluchten op Schiphol dan ook
de beste optie. De MKBA laat zien dat de benadeelden
in de buurt van Schiphol kunnen worden gecompenseerd door een deel van de opbrengsten van Schiphol
te gebruiken voor geluidsisolatie en – in uiterste instantie – het uitkopen van benadeelde bewoners.
Deze casus laat ook gelijk de beperking van de
MKBA zien. Ondanks het maatschappelijke voordeel
van het laten doorgroeien van Schiphol, kiest de politiek
(en dus de maatschappij als geheel: ‘wij’) er toch voor
om dat niet toe te staan. Andere belangen (zoals die van
omwonenden) worden politiek zwaarder gewogen.

Typen MKBA’s

In de praktijk komen een aantal typen MKBA’s
voor, bijvoorbeeld een integrale MKBA versus een
Kengetallen-­ BA (KKBA). Welk type MKBA geK
bruikt wordt, is onder meer afhankelijk van de fase
waarin het besluitvormingsproces verkeert. Vroeg
in het proces gaat het meestal om een KKBA. Als er
meer informatie beschikbaar is, kan een meer integrale
MKBA opgesteld worden. Een ander type analyse dat
gebaseerd is op de MKBA is de kosteneffectiviteitsanalyse (KEA). Hierin staat één effect centraal. De
kosten van de verschillende manieren om dat effect te
bereiken worden met elkaar vergeleken, maar het doel
van het beleid staat niet ter discussie. Dit type analyse
wordt vaak in de zorg gebruikt. De opzet van een KEA
verschilt niet erg van die van een MKBA: de analyse
berust op dezelfde uitgangspunten en dezelfde wel-

Stappenplan van MKBA

figuur 1

• Welk knelpunt of welke kans doet zich voor en hoe ontwikkelt deze zich?
• Welke beleidsdoelstelling volgt daaruit?
• Welke oplossingsrichtingen zijn kansrijk?

1.
1.

Probleemanalyse

1.
2.

Vaststellen
nulalternatief

1.
3.

Definitie
beleidsalternatieven

1.
4.

Bepalen effecten
en baten

• Identificeer effecten
• Kwantificeer effecten
• Waardeer (monetariseer) effecten

1.
5.

Bepalen kosten

• Opgeofferde middelen om de oplossing te implementeren
• Kosten kunnen eenmalig of periodiek zijn, vast of variabel
• Alleen de extra kosten ten opzichte van het nulalternatief

1.
6.

Varianten- en
risicoanalyse

1.
7.

Opstellen overzicht
van kosten en baten

8.
1.

Resultaten
presenteren

• Meest waarschijnlijke ontwikkeling zonder beleid
• Effect = beleidsalternatief – nulalternatief
• Beschrijf de te nemen maatregelen
• Rafel pakketten uiteen tot samenstellende onderdelen
• Definieer meerdere alternatieven en varianten

• Identificeer de belangrijkste onzekerheden en risico’s
• Analyseer de gevolgen voor de uitkomsten
• Reken alle kosten en baten naar hetzelfde basisjaar en bepaal het saldo
• Breng alle effecten in beeld, ook niet-gekwantificeerde
en/of niet-gemonetariseerde
• Relevant, toegankelijk en duidelijk
• Verantwoorden: transparantie en reproduceerbaarheid
• Interpreteren: wat kan de besluitvormer uit de MKBA leren?
Bron: Romijn en Renes, 2013

8

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

Jaargang 99 (4696S) 23 oktober 2014

Welvaartseffecten ESB

vaartseconomische principes. Van belang daarbij is dat
de relevante effecten gebaseerd zijn op de brede maatschappelijke welvaartsdefinitie en dat de betalingsbereidheid van de burger de basis is voor de waardering
van de effecten.
Daarnaast bestaan er andere methoden, zoals de
Multicriteria-analyse (MCA). In een MCA bepalen
politici en experts de gewichten (waardering) van de
verschillende effecten en is er kans op overlap tussen de
onderscheiden effecten. Deze zijn voor een MCA niet
gebaseerd op een welvaartsfunctie en kunnen daarom
eenzelfde welvaartseffect beschrijven en dubbel tellen.

De eerste drie stappen vormen de voorbereiding
van de MKBA en geven antwoord op vragen als ‘Wat
is het probleem?’, ‘Hoe ontwikkelt het probleem zich
als we niets doen?’, ‘Wat zijn de mogelijke oplossingen?’ Deze vragen helpen de discussie over probleem,
beleidsdoelstelling en maatregelen te verzakelijken. De
bepaling van effecten, baten en kosten vormt de kern
van de MKBA (stap 4 en stap 5). De varianten- en risicoanalyse dienen om de robuustheid van de resultaten
te testen. Ten slotte worden de resultaten verwerkt in
een overzichtelijke tabel en gepresenteerd, verantwoord en geïnterpreteerd.

Nieuw in de Algemene leidraad MKBA

Rol van de MKBA in de besluitvorming

De rol van de Algemene leidraad is om de bruikbaarheid van de MKBA in het besluitvormingsproces te
verbeteren. MKBA’s die in opdracht van de rijksoverheid worden opgesteld, moeten aan de richtlijnen uit
de leidraad voldoen. Voor de toepassing op specifieke
beleidsterreinen moeten van deze leidraad werkwijzers
afgeleid worden.
De Algemene leidraad MKBA bouwt voort op
de Leidraad OEI. Daarnaast is bij het opstellen van de
Leidraad MKBA gebruikgemaakt van de ervaringen
die in de MKBA-praktijk zijn opgedaan en nieuwe
empirische en wetenschappelijke inzichten. Dit leidt
tot een aantal nieuwe accenten en elementen.
In de eerste plaats betreft dit een stappenplan, zoals dat in de praktijk is ontwikkeld. Het biedt een goede
structuur om een MKBA op te stellen, ook voor andere
beleidsterreinen. Het stappenplan is niet nieuw: nieuw
is dat het een verplicht onderdeel is van de MKBA. Ten
tweede besteedt de Algemene leidraad aandacht aan de
rol van de MKBA in de besluitvorming. Een derde belangrijke aanvulling is het belang van de kwaliteit van
de benodigde empirische informatie. Deze drie aanvullingen diepen we hieronder verder uit.

Veel bestuurders reageren positief op de manier waarop de MKBA de discussies over nut en noodzaak van
de investeringen structureert en verzakelijkt (B&A
Consultants, 2013). Toch worden er ook problemen
gesignaleerd. Hoe de MKBA is opgesteld, is vaak onduidelijk en er ligt relatief veel nadruk op het MKBAsaldo. In de Algemene leidraad MKBA worden deze
problemen aangepakt en wordt aangegeven hoe de
MKBA op het besluitvormingsproces aan kan sluiten.
Hoewel de MKBA een belangrijke rol heeft in de
structurering en verzakelijking, blijkt vaak dat de discussie zich toespitst op het MKBA-saldo. Regelmatig
komt het in de laatste fase van de besluitvorming voor
dat de MKBA-uitkomsten niet stroken met de verwachtingen van bestuurders. De MKBA gooit roet in
het eten van een voorkeursbeslissing waarvoor – vaak
met veel moeite – bestuurlijk draagvlak is gevonden.
Dit leidt tot irritatie en de neiging om de uitkomsten
weg te wuiven. Daarnaast wordt de MKBA vaak als
een black box ervaren: de uitkomst is bekend, maar hoe
is die tot stand gekomen? De Algemene leidraad geeft
aan hoe het anders kan.

Het MKBA-stappenplan

In het besluitvormingsproces kunnen, net als bij het
opstellen van de MKBA, meerdere fasen worden
onderscheiden: van probleemidentificatie en probleemanalyse, via het formuleren van beleidsdoelen
en maatregelen naar de beoordeling, afweging en politieke keuze. Om het draagvlak voor het gebruik van
de MKBA te behouden of te vergroten en de sterke
kanten van de analyse te kunnen benutten, is het noodzakelijk om de relatie met de besluitvorming te verstevigen. De rol van de MKBA moet en mag niet beperkt
blijven tot de eindbeoordeling van de maatregel. Ook

Het opstellen van een MKBA bestaat uit een aantal
stappen. De Algemene leidraad presenteert deze stappen in een overzichtelijk stappenplan (figuur 1). Door
dit stappenplan toe te voegen aan de leidraad wordt
duidelijk gemaakt dat de MKBA meer is dan alleen de
relevante cijfers bij elkaar zoeken. De MKBA draagt
juist ook bij aan het structureren van het beoordelingsproces in een eerdere fase en aan het transparant
maken van de interpretatie en presentatie van de resultaten.
Jaargang 99 (4696S) 23 oktober 2014

De MKBA is meer dan alleen het saldo

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

9

ESB Dossier MKBA: maatwerk in gebruik

in eerdere fasen van het besluitvormingsproces is de
MKBA nuttig om de beleidsvoorbereiding te structureren. Vragen als ‘Wat is het probleem?’, ‘Hoe ontwikkelt het probleem zich als we niets doen?’ en ‘Wat zijn
de mogelijke oplossingen?’ helpen de discussie over de
maatregelen te verzakelijken.
Deze aanvullende rol is te herleiden tot een goed
gebruik van de MKBA in een besluitvormingsproces.
Daartoe moet er aandacht worden besteed aan de aansluiting tussen het MKBA-instrument en het besluitvormingsproces. Zo moeten de geconstateerde problemen en de maatregelen, die hiervoor in overweging
worden genomen, op elkaar aansluiten. Als dit niet het
geval is, dan kan de MKBA geen antwoord geven op
de beleidsvraag. Een belangrijke les uit de ervaring met
het gebruik van de MKBA’s bij de beleidsvoorbereiding is dat de opsteller van de analyse moet vaststellen
of de probleemanalyse aansluit bij de voorgenomen beleidsmaatregelen en wat dit betekent voor de relevantie
van de MKBA. Een betere aansluiting van de MKBA
op het besluitvormingsproces kan bereikt worden
door meteen in de eerste fasen van de beleidsontwikkeling MKBA-kennis beschikbaar te hebben.
Black box

Het besluitvormingsproces is niet alleen gebaat bij een
MKBA die aansluit bij de voorliggende problematiek,
maar ook bij een MKBA die draagvlak heeft bij de betrokkenen. De MKBA wordt echter vaak ervaren als
een black box. Om ervoor te zorgen dat de bij het besluitvormingsproces betrokken belanghebbenden de
MKBA als een structurerend en afwegend hulpmiddel
zien, is openheid nodig over de manier waarop in een
MKBA de beoordeling van de voorgenomen maatregel tot stand is gekomen.
De MKBA kan verder worden ingezet om beleidsmaatregelen te optimaliseren: ook dit gebruik kan
nuttig zijn voor de betrokken actoren. Het is daarom
aan te bevelen om de relevante actoren in een vroegtijdig stadium bij de MKBA te betrekken. Communicatie over de MKBA, over de effecten die erin worden
meegenomen en over de gekozen beleidsalternatieven
is van belang om begrip en draagvlak voor de MKBA
te genereren. Op die manier zullen de betrokken actoren het eens zijn over het soort vragen dat met de
MKBA wordt beantwoord en het soort uitkomsten
dat hierbij te verwachten is. Ten slotte is het van belang
dat de MKBA-opsteller aangeeft wat de aannames zijn
die hij heeft gehanteerd bij het opstellen van de analyse
10

en hoe deze de uitkomsten ervan beïnvloeden.
De uitgangspunten die voor het opstellen van een
MKBA worden gehanteerd, betekenen dat verdelingseffecten geen invloed hebben op het MKBA-saldo.
De verdeling van kosten en baten speelt vaak in de besluitvorming een belangrijke rol. Als er aanmerkelijke
verdelingseffecten zijn, is het daarom van belang om
naast het saldo ook de verdeling van de kosten en baten
over verschillende groepen in de samenleving in kaart
te brengen. Voor de acceptatie van de MKBA helpt het
bovendien om de voor- en nadelen voor de verschillende relevante maatschappelijke groepen in hun onderlinge samenhang in beeld te brengen.
Presentatie en interpretatie

Ook aan de presentatie en interpretatie worden in de
leidraad eisen gesteld. Een MKBA kan nog zo goed
zijn uitgevoerd, maar als de rapportage erover niet in
orde is, missen de verkregen inzichten hun uitwerking
op de beleidsvoorbereiding en kunnen de besluitvormers op het verkeerde been worden gezet. Hieraan is
toegevoegd dat de MKBA-opstellers ook een interpretatie geven van de resultaten door aan te geven wat
de belangrijkste drijvende factoren zijn achter de uitkomst van de MKBA. Ook kan de MKBA-opsteller
aangeven hoe, op basis van de uitgevoerde MKBA,
de voorgestelde beleidsmaatregelen verbeterd kunnen
worden, in de zin dat ze de welvaart verder verhogen.
Kwaliteit van empirische informatie

Een MKBA staat of valt met de mate waarin de effecten
van een maatregel kunnen worden bepaald en gewaardeerd. Dat verschilt per maatregel en per beleidsterrein.
Op de beleidsterreinen waar MKBA’s al langer worden
toegepast is betrouwbare en bruikbare empirische informatie voor de belangrijkste effecten beschikbaar.
Maar dat is niet vanzelfsprekend voor alle beleidsterreinen. Omdat de Algemene leidraad breed toepasbaar is,
zijn eisen aan de effectbepaling geformuleerd.
Effectbepaling

Idealiter wordt bij het opstellen van een MKBA gebruikgemaakt van origineel wetenschappelijk onderzoek waarin een onomstotelijk causaal verband tussen een maatregel en de belangrijkste effecten wordt
vastgesteld. Een dergelijk onderzoek is echter kostbaar
en vergt veel tijd. In veel gevallen kan op basis van inzichten uit bestaand wetenschappelijk onderzoek een
redelijk accuraat beeld van de maatschappelijke kos-

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

Jaargang 99 (4696S) 23 oktober 2014

Welvaartseffecten ESB

ten en baten worden opgebouwd. De accuratesse van
een MKBA kan dus verschillen en de opsteller van de
analyse moet daar verantwoording over afleggen. In de
praktijk worden daarom vaak bestaande wetenschappelijke inzichten en praktische marktkennis gebruikt
om de effecten van een maatregel te bepalen. De belangrijkste methoden voor het bepalen van de effecten
zijn daarom gedragsmodellen, business cases, empirisch
bepaalde prijselasticiteiten, experimenten en kengetallen. Daarbij geldt dat naarmate een effect belangrijker
is voor de uitkomsten van de MKBA, een gedetailleerder onderzoek gewenst is.
Empirische kennis is niet zonder meer overdraagbaar. De geschiktheid van een gedragsmodel of van
in de (inter)nationale literatuur gevonden empirische
verbanden of kengetallen is niet automatisch voor het
voorliggende vraagstuk gegarandeerd; de empirie is
daar immers niet op toegesneden. Als dat het geval
is (bijvoorbeeld bij arbeidsmarkt of onderwijs), dan
volstaan bestaande inzichten niet en kan beter een op
het voorliggende probleem toegesneden experiment
worden uitgevoerd. Dit kan een gerandomiseerd experiment zijn, al is dat niet altijd haalbaar. Een natuurlijk
experiment is dan een goed alternatief. Ook zo’n studie
is specifiek gericht op de voorliggende maatregel. En ingeval er geen empirische informatie beschikbaar is, kan
een experiment uitkomst bieden. Vooral in die gevallen
waar het om nieuw beleid gaat, kan een experiment veel
kennis genereren over hoe en in welke mate het beleid
een oplossing biedt voor het geconstateerde probleem.
Waardering

Bij de MKBA is de waardering van effecten gebaseerd
op de betalingsbereidheid van consumenten. Daarbij
wordt zo veel mogelijk aangesloten bij de waargenomen marktprijzen. Voor het bepalen van de betalingsbereidheid van de consument voor ongeprijsde
effecten zijn de waargenomen-voorkeurmethode en
de beweerde-voorkeurmethode beschikbaar. Waargenomen-voorkeurmethoden (revealed preference)
leiden de waardering voor een ongeprijsd effect af uit
het gedrag van consumenten op aanpalende markten.
Het gaat hierbij om de hedonische-prijsmethode en de
reiskostenmethode. De beweerde-voorkeurmethoden
(stated preference) leiden de waardering voor een ongeprijsd effect af door mensen ernaar te vragen. Ook
voor het bepalen van de bestaanswaarde of intrinsieke
waarde van goederen is de beweerde-voorkeurmethode bruikbaar.
Jaargang 99 (4696S) 23 oktober 2014

Elk van deze methoden heeft zijn eigen voor- en
nadelen. De MKBA-opsteller moet zich ervan vergewissen dat de methode state of the art wordt uitgevoerd.
Conclusie

De nieuwe Algemene leidraad MKBA bundelt ervaringen en kennis over de MKBA en maakt het instrument bruikbaar voor andere beleidsterreinen.
Aandacht voor de rol in de besluitvorming en voor de
kwaliteit en betrouwbaarheid van empirische informatie zijn belangrijke aanvullingen op de bestaande
MKBA-praktijk. Hiermee is de nieuwe leidraad de basis voor de verdere ontwikkeling van de MKBA en het
gebruik in de Nederlandse beleidspraktijk.
Ervaringen bij eerdere MKBA’s hebben geleerd
dat een leidraad alleen niet voldoende is om goede
MKBA’s te realiseren. Hiervoor is ook een kwaliteitsborgingsmechanisme noodzakelijk. Een belangrijk element daarin is de professionaliteit van de MKBA-opsteller. Bij het opstellen van een MKBA moeten keuzes
gemaakt worden; het is in veel gevallen maatwerk. Het
is aan de MKBA-opsteller om de keuzes te verantwoorden en om transparant te zijn over de toepassing
van de theorie en de kwaliteit en de betrouwbaarheid
van de empirie. Ten slotte benadrukken we dat voor
het opstellen van een MKBA kennis van de welvaartstheorie wel noodzakelijk maar niet voldoende is. Een
goed begrip van het beleidsveld en van de werking van
het beleidsinstrument is een noodzakelijke voorwaarde om een MKBA te kunnen opstellen.

Literatuur
B&A Consultants (2013) Evaluatie maatschappelijke kosten-batenanalyse. Nota
ruimtebudget projecten op www.rijkswaterstaat.nl.
Eijgenraam, C.J.J., C.C. Koopmans, P.J.G. Tang en A.C.P. Verster (2000) Evaluatie
van infrastructuurprojecten, Leidraad voor kosten-batenanalyse. Den Haag/Rotterdam: CPB/NEI.
Kabinetsbrief (2013) Kabinetsbrief en Algemene MKBA Leidraad. Den Haag: Ministerie van Financiën.
Kind, J., S. Reinhard, A. Woning en P. Zwaneveld (2014) Het gebruik van MKBA’s
voor waterveiligheid en zoetwater. ESB, 99(4696s), 68–73.
Riet, M. van ‘t (2014) Wat van waarde is moet worden benoemd: essay. ESB,
99(4696s), 15–16.
Romijn, G. en G. Renes (2013) Algemene leidraad voor maatschappelijke kosten-batenanalyse. Den Haag: CPB en PBL.

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

11