De wereldhandel in 2000
DBS. F.A. ENGERING
De kalender van de maand decem- per 1 januari a.s. officieel ten gunste
ber is ook in 1999 weer gevuld met van de Europese Gemeenschap als lid
Internationale vergaderingen. Terwijl de van de GATT terugtrekken.
Duitse verkiezingscampagnes al weken sterk bei’nvloed worden door de
vraag op welke termijn de zetel van de Handelspolitiek_________
federale regering naar Berlijn zal worden verplaatst, komt morgen de Europese Raad van regeringsleiders van de
Het blijft echter de vraag of het wereldhandelssysteem wel voldoende
15 EG-landen in Wenen bijeen.
Op de agenda staat, naast een nieu- voorbereid is op de uitdagingen van de
we kapitaalverhoging voor de Europese volgende eeuw, die over slechts tien
Onwikkelingsbank, de toetredingsaan- dagen van start gaat. Oude strijdpunvrage van Roemenie tot de EG, die voor- ten, die vroeger de voortgang in de
alsnog alleen door Griekenland met in- onderhandelingen zo dikwijls vertraagstemming is begroet. Aan het diner zal den, zoals textiel en landbouw, konden
tevens de opvolging worden besproken in deze GATT-ronde al vroeg en zonder
van de Nederlandse voorzitter van de noemenswaardige discussie worden
Europese Commissie, die na gedurende opgelost. Enige zorg blijft echter beacht jaar de Commissie te hebben ge- staan over de trage afbraak van de
leid, te kennen heeft gegeven een nieu- non-tariffaire barrieres van de jaren negentig, de milieucontroles, met name in
we uitdaging te willen aanvaarden.
De Amerikaanse president zal zeker de EG. Vooral de controle op de honmet zijn gast, de Chinese premier, spre- derden milieucertificaten die de handel
ken over het referendum in Noord-Ko- in bij voorbeeld high tech industrieprorea voor of tegen hereniging met het dukten begeleiden is gecompliceerd en
zuiden, al zal de uitslag daarvan niet heeft tot een wirwar van extraterritoriale
eerder dan overmorgen bekend wor- wetgevingen geleid, waartegen ook de
den. Niemand twijfelt er echter aan dat GATT vooralsnog machteloos staat.
Op het terrein van de handel in dieneen overweldigende meerderheid van
de Noordkoreaanse bevolking zich sten liggen de zaken zo mogelijk nog
voor de hereniging zal uitspreken. De gecompliceerder. Hier hebben met name
Japanse commentaren zijn tot nu toe Brazilie en India zich de laatste jaren
zeer terughoudend opgesteld. Verdere
opvallend gematigd geweest.
V66r het weekend is de Raad van liberalisering zou de fundamenten van
Bestuur van de Europese Centrale het in 1990 in Brazilie ingevoerde geBank, zoals gewoonlijk in Londen, bij- cob’rdineerdedienstenbeleid (c.s.p. = coeen geweest om te spreken over te ordinated services policy) kunnen aannemen monetaire maatregelen om de tasten. Dit beleid is, volgens de BraziliaEuropese hoogconjunctuur voorzichtig nen vanwege de specifieke eigenschapaf te remmen. Men zal zich tevens bui- pen en de strategische betekenis van de
gen over de wisselkoerssituatie. Sinds dienstensector, gebaseerd op hoge prijhet Frankfurt-agreement van Septem- zen in het binnenland, variabele tarieven
ber ’99, met het oog op de ontwikkeling op vanuit het buitenland verrichte dienvan de yen, had de koers van de dollar sten en subsidies aan Braziliaanse onzich gestabiliseerd op $ 1,50 voor de dememingen in deze sector die hun acecu. Door de aanhoudende stakingen tiviteiten in het buitenland ontplooien.
in Osaka, die nu waren overgeslagen Van de zijde van de Indiase regering was
naar de havens van Kobe en Yokoha- reeds in 1996, aan het begin van de
ma, was de yen echter verder gedepre- Peking-ronde, het MSA (multi services
cieerd tot boven de 200 per ecu.
agreement) voorgestetd. Dit voorstel
Vanaf morgen is de aandacht gericht voorzag in importquota voor diensten uit
op Praag waar 115 handelsministers de de zogenaamde ‘high efficiency counGATT-onderhandelingen van de zoge- tries’ (NEC’s). Met name door de steun
naamde Peking-ronde zullen gaan af- van de Middeneuropese en de Baltische
sluiten. Tegelijkertijd zullen enerzijds Li- lidstaten kon dit voorstel in deze vorm
bie, Algerije en Vietnam tot het GATT worden afgehouden.
Indien het procedurele compromis
toetreden en anderzijds de lidstaten
van de Europese Gemeenschap zich van de directeur-generaal van de GATT
1256
niet zal worden aanvaard, dan moet worden verwacht dat de vergadering zal
worden geschorst tot april volgend jaar.
Naast de handelsrestricties, voortvloeiende uit de milieucontroles en de
hierboven beschreven dienstenproblematiek, ligt er nog steeds het probleem
van de bescherming van het intellectuele eigendom. De nadruk ligt hier de
laatste jaren meer op de procestechnologie dan op de produkttechnologie.
Onder procestechnologie wordt niet alleen meer verstaan de wijze waarop
een produkt technisch wordt vervaardigd. Met name de bescherming van de
intellectuele eigendom van de procesbesturingssoftware, inclusief nieuwe
geautomatiseerde management- en
marketingtechnieken, zijn de laatste jaren in dit kader meer en meer onderwerp van discussie geworden.
Belemmeringen op het terrein van
handelsgerelateerde investeringen waren, zoals blijkt uit een interessant rapport van het Directoraat-Generaal voor
de Buitenlandse Economische Betrekkingen1, al voor de aanvang van de
Peking-ronde vrijwel verdwenen. Dat
garandeert echter geenszins dat de
problemen op het terrein van Internationale investeringen zijn opgelost.
Buitenlandse investeringen
Uit een interessante documentaire
van een der Hongaarse commerciele tvstations bleek kort geleden dat de Japanse buitenlandse investeringen in 1999,
met name in de Middeneuropese regio
en de negen ASEAN-landen, reeds voor
het derde achtereenvolgende jaar sterk
waren teruggevallen. In deze documentaire werden de oorzaken niet alleen gezocht in de sinds 1997 toenemende handelsbalanstekorten van Japan, maar tevens in de rol van MITI (ministerie van
handel en Industrie). MITI zou verantwoordelijk zijn voor de technologische
achterstand van het Japanse bedrijfsleven, door het belang van hettoelaten van
buitenlandse investeringen onvoldoende te hebben onderkend.
In de televisie-uitzending werd ook
aandacht besteed aan de verstarrende
rol die MITI speelde bij de zogenaamde
‘sector targeting’. Zo waren de Japanners veel te lang doorgegaan met prioriteit te geven aan de automobielproduktie
en hadden ze zich vorig jaar, zonder enig
resultaat te hebben geboekt uit de vliegtuigbouw teruggetrokken. De documentaire was echter voorbijgegaan aan het
sterk veranderende arbeidsethos en
consumptiegedrag in Japan.
Ook was men niet ingegaan op de
stagnatie in de Japanse investeringen
1.50 jaar DGBEB, Den Haag, 19%.
Tabel. Investeringsposities tier regie’s
(in procenten)
1990
EG
VS
Japan
Korea
Overige
Totaal
40
33
14
13
100
1994
1998
42
25
18
2
13
100
44
26
14
4
12
100
Bron: Trends in de Internationale investeringsstromen, De Europese Ontwikkelingsbank, Berlijn
1999.
rond Wladiwostok. Juist daar immers
waren de Japanse investeringen in de
eerste jaren na de overdracht van de
Koerillen eilanden in 1992 door Moskou, jaarlijks verdubbeld.
Volgens een onderzoek van de Europese Ontwikkelingsbank dat begin dit
jaar verscheen, waren de buitenlandse
investeringen van Japan nu teruggevallen naar ongeveer de helft van die van
de VS en eenderde van die van de EG.
Interessant in dit rapport waren ook de
passages gewijd aan de Britse en Nederlandse investeringen in de Russische
energiesector, alsmede aan de industriele investeringen van Duitsland in bijna
alle Midden- en Oosteuropese landen.
Dit laatste kan natuurlijk niet los worden gezien van de Duitse economische
groei die ook in 1999 vermoedelijk wederom zeer gunstig zal gaan uitvallen.
Daarmee zal het gemiddelde groeicijfer
voor Duitsland voor de jaren negentig
op ongeveer 5,5% uitkomen. Dat betekent, na gemiddelde groeicijfers in de
jaren zeventig en tachtig van 2% a 3%,
een evenaring van de hoge economische groei uit de jaren ’60. Nadat tot
1995 de groei vooral gedragen werd
door een sterke investeringshausse in
wat vroeger de DDR werd genoemd,
zijn de laatste jaren in toenemende
mate de consumptie en de export voor
de groei van belang geworden.
Zeer opvallend daarbij is de toename
van de Duitse handel met zijn Oosterburen. De export van Duitse industriele
kapitaal- en consumptiegoederen naar
de landen die tot 1990 de Comeconlanden werden genoemd, groeit al enige jaren met cijfers tussen de 16% en
23%. Daar tegenover neemt de invoer
van landbouwprodukten uit Hongarije
eigenlijk reeds direct na de toetreding
van Hongarije tot de EG in 1996 – en
van energie, grondstoffen en halffabrikaten uit Rusland en Polen met vergelijkbare percentages toe. Het brede vrijhandelsakkoord tussen Zweden en de
Baltische staten floreert gezien de praktisch verdubbelde onderlinge handel in
zijn nu vijfjarige bestaan.
Het aandeel van de EG in de wereldhandel is volgens een recent rapport
van de GATT toegenomen tot ruim
ESB 20/27-12-1989
26%. Het aandeel van de Noordamerikaanse vrijhandelszone (NAFTA), VS,
Canada en Mexico, reikt niet verder dan
16%, terwijl Japan op 11% komt. Dit
alles wil evenwel niet zeggen dat er op
het terrein van de internationale handel
buiten Europa niets gebeurt.
De concurrentiepositie van de Amerikaanse Industrie heeft zich, sinds het
vrijhandelsakkoord tussen de VS, Canada en Mexico in 1993 van kracht werd,
steeds verder verbeterd. Het handelsbalanstekort met Japan dat in dat jaar nog
$ 45 mrd. bedroeg, is volgens de laatst
bekende cijfers omgeslagen in een overschot van circa $ 30 mrd. op jaarbasis.
Toch concentreert de Amerikaanse handel zich met name op Latijns Amerika,
waarbij de handel met Mexico, Venezuela en Chili reeds enkele jaren een opmerkelijke groei doormaakt.
Het aandeel in de wereldhandel van
het Afrikaanse continent als geheel is
verder afgenomen, hoewel enkele landen, zoals Algerije, Ghana, Angola en
Kenia reeds enkele jaren een redelijke
exportgroei hebben gerealiseerd. De situatie in Zuid-Afrika, dat te kampen
heeft met ernstige inf latie en toenemende buitenlandse schuld, is echter buitengewoon ongunstig. De Zuidaf rikaanse export is de laatste jaren in waarde
met bijna 35% afgenomen.
Over de economische ontwikkelingen in China spreekt de Wereldbank in
een recent rapport vol lof. Toen in 1995
bij de eerste vrije verkiezingen in China
de communistische partij zijn greep op
het staatsbestel verloor en in de regering werd afgelost door een democratische coalitie, kwam een stroom investeringen op gang vanuit Japan, Korea,
de VS en Europa. Hoewel de handel
van China met Korea en Taiwan nauwelijks meer via Hongkong verloopt is de
overslag in de haven van Hong Kong
sinds 1997 zeer sterk toegenomen. Het
Chinese inkomen per capita dat in de
jaren 1990 tot 1995 vrijwel stabiel was
gebleven, steeg sindsdien weer sterk
en zal dit jaar vermoedelijk ongeveer $
400 bedragen.
Door het sterkere accent dat OostEuropa heeft gekregen in onze buitenlandse economische betrekkingen, alsmede de gedeeltelijke verschuiving van
de goederenhandel naar de handel in
diensten, was de activiteit van de Rotterdamse haven lets bij de groei in de
Internationale handel achtergebleven.
Daarentegen is de groei op Schiphol
van het aanbod van passagiers sinds
1990 verdubbeld. De groei van het
vrachtvervoer ging daar zelfs nog bovenuit. Mede door een meergedifferentieerde inkomensontwikkeling, aanpassingen in het onderwijs en het sociale
verzekeringssysteem behoorde het
werkloosheidsprobleem, waarmede de
Nederlandse samenleving in de jaren
zeventig, maar vooral in de jaren tachtig
zo lang geworsteld had, nu tot het verleden.
Ook voor de Nederlandse economic
en handel zal, alles afwegende, het
laatste decennium van de 20ste eeuw,
als een bloeiperiode de geschiedenis in
gaan.
F.A. Engering
De auteur is directeur-generaal Buitenlandse Economische Betrekkingen van het Ministerie van Economische Zaken.