Geld- en kapiiaalmarkt
AO
*
De herstructurering van de
buitenlandse schuld van Polen
DRS. J. A. SCHOLTEN*
Inleiding
Na een geleidelijke militarisering van
het ambtelijk apparaat in de voorafgaande maanden heeft het Poolse leger
via een overrompelingstactiek de vakbeweging Solidariteit uitgeschakeld en
tracht het de orde te herstellen. Wanordelijker verlopen echter sindsdien de
onderhandelingen met het Westen over
de buitenlandse schuld van Polen. Hieronder zal een overzicht worden gegeven
over de stand van zaken met betrekking
tot de buitenlandse schuld van Polen en
de onderhandelingen die banken met
Polen voeren. Daarna zal in het kort het
verloop van de Poolse economic in 1981
worden besproken waarna we ons tot
slot zullen wagen aan een financiele
vooruitblik.
land met $ 4,1 mrd. Nederland behoort
met iets meer dan f. 800 mln. tot de kleinere schuldeisers. Ongeveer 50% van de
Nederlandse vorderingen is herverzekerd
bij de NCM. Over dit gegarandeerde
deel van de Nederlandse vorderingen
wordt samen met 15 andere westerse
regeringen in Parijs met de Polen onderhandeld. De overige vorderingen in
Nederland zijn in handen van de banken.
Tabel 1. Buitenlandse-schuld van Polen
in horde valuta met een oorspronkelijke
looptijd van meer dan 1 jaar, ultimo
augustus 1981, volgens opgave van
Poolse autoriteiten
Schuld in miljarden
dollars
Socialistische landen . . . . . . . . . . .
2,0
0,3
De schuld
Polen onderhandelt in het Westen met
twee partijen over herstructurering van
de buitenlandse schuld, namelijk met de
overheden en de banken. Over het gegarandeerde of bij de overheden herverzekerde deel van de buitenlandse schuld
wordt op regeringsniveau in Parijs onderhandeld. Over het niet-gegarandeerde deel onderhandelt Polen met de banken.
Over de omvang van de schuld zijn
nogal wat bedragen in omloop. Recentelijk noemden Poolse functionarissen al
een bedrag van $ 28 mrd. De laatste gespecificeerde opgave van Polen van eind
augustus 1981 kwam niet verder dan
$ 23,4 mrd. (zie label 1). Na verificatie
van alle vorderingen met behulp van een
internationaal accountantskantoor zal
het bedrag waarschijnlijk boven de
$ 23,4 mrd. uitstijgen. Westerse statistieken (de BIS) geven alleen al voor de
vorderingen van de banken in het Westen een bedrag van $ 16 mrd. aan.
Onder de crediteuren uit de westelijke
landen behoren o.a. de Verenigde Staten
met $ 3,1 mrd., Japan met $ 1,1 mrd.,
Canada met $ 1 mrd. en de Westeuropese landen met $ 13,5 mrd. De grootste
vordering op Polen heeft West-DuitsESB 3-2-1982
Met de regeringen van 16 westerse landen bereikte Polen al in april overeenstemming over herstructurering van 90%
van rente en aflossing over de gegarandeerde schuld vervallende in 1981. Voor
zover bekend hebben de Polen in ieder
geval tot eind 1981 aan al de overeengekomen verplichtingen met betrekking
tot de gegarandeerde schuld voldaan.
Bij de westerse banken liggende zaken
duidelijk anders. De crediteurenclub is
inmiddels uitgegroeid tot meer dan 500
banken. Twintig banken hebben zich opgeworpen tot de woordvoerders en representanten van een meestal nationale
achterban van banken. Deze twintig
banken hebben zich verenigd inde Multinational Task Force. Een werkgroep van
8 banken uit de Task Force voert de
eigenlijke onderhandelingen met de
Polen. Eind September werd in principe
overeenstemming bereikt over herstructurering van 95% van de te vervallen
hoofdsom over de periode 26 maart31 december 1981. Het gaat hierbij om
een bedrag van ongeveer $ 2,4 mrd.
Het geherstructureerde krediet zou een
looptijd krijgen van 7 jaar met 4 aflossingsvrije jaren en een ,,spread” 1) van
1%% boven de zogenaamde ,,London
interbank offered rate” of ,,costs of
funding”. Gezien de marges die in 1981
voor andere meer kredietwaardige landen golden, kan de opslag van !3/4% voor
Polen zeker niet onredelijk worden genoemd. Twee voorbeelden: de ,,spread”
voor Brazilie bedroeg in 1981 2 a 2%%
en Joegoslavie leende tegen een marge
van l’/4%.
Een belangrijke voorwaarde voor ondertekening van de overeenkomst was
dat Polen alle achterstallige rente tot
een bedrag van ongeveer $ 500 mln. zou
betalen. Medio december was ongeveer
$ 150 a 200 mln. betaald. Eind december heeft Polen aan ongeveer 20 westerse banken om een overbruggingskrediet
van een half jaar ten bedrage van $ 350
mln. verzocht ten einde alsnog de benodigde fondsen voor een ondertekening
bij elkaar te krijgen. Dit verzoek is
door de banken echter afgewezen. Zo
zijn de banken alsnog het nieuwe jaar
ingegaan zonder enige overeenkomst
met de Polen. Sinds 26 maart van het
vorig jaar bestaat er alleen maar een
soort ,,gentlements agreement” tussen
Polen en de westerse banken om af te
zien van het opeisen van aflossingen.
Het lijkt echter wenselijk dat aan deze
situatie zo snel mogelijk een einde komt.
Polen heeft inmiddels aangekondigd
alles in het werk te stellen om in de
loop van februari alle achterstallige rente
over 1981 te betalen. Over de juridische
formulering van de overeenkomst, een
boekwerk van ongeveer 300 pagina’s, is
men het zo goed als eens en met de vaststelling van het exacte te herstructureren
bedrag is men inmiddels ook een belangrijk eind gevorderd. Na betaling van de
achterstallige rente zal ondertekening
van de herstructureringsovereenkomst
dan ook waarschijnlijk snel volgen.
Stand van de Poolse economic
Goede weersomstandigheden hebben
in 1981 voor een duidelijk beter resultaat bij deakkerbouwgezorgd. Hiermee
houdt echter ook meteen al het gunstige
nieuws over de economic op. Het land is
economisch weer teruggevallen op het
niveau van 1975, toen de netto buitenlandse schuld nog geen $ 7,5 mrd. bedroeg. Het inkomen per hoofd is al gedaald tot op het niveau van 1974, nog
afgezien van de vraag of in Polen nog
enige waarde aan dit begrip kan worden
toegekend door het gebrek aan goederen.
De nominale inkomens stegen in 1981
*De auteur is medewerker van het Economisch Bureau van de Amro Bank. Het artikel
is geschreven a litre personnel.
1) De ,,spread” is de rente-opslag boven de
kostprijs van de middelen die banken bij
kredietverlening in rekening brengen.
129
met 25% terwijl daarentegen het goede-
Tabel 2. Kerncijfers van de Poolse economie
renaanbod volumematig met 11% af-
nam. Het gevolg van deze discrepantie
is dat de bevolking inmiddels een enorme hoeveelheid geld in handen heeft
waarvoor momenteel geen normale uit-
1979
Groei bruto industriele produktie (in % van het volume) …..
1980
2,7
-1,5
weg meer is. Een of andere vorm van
– 0,4
10,5
-13
6,7
geldsanering lijkt noodzakelijk om de
zloty binnenslands weer enig aanzien
193
te geven.
26
De voorraad importgoederen was in
September al gedaald tot beneden het
niveau dat minimaal noodzakelijk is om
1981
5,8
6,1
Lopende rekening betalingsbalans (in miljoenen dollars) ……
-3,5
O
20
– 2,6
-1,5 a -2,5
een ongestoord verloop van de produk-
tie te garanderen. Voor het vierde kwartaal was een import uit het Westen gepland van $ 1,4 mrd. waarbij met klem
werd betoogd dat dit de minimale hoeveelheid was om de economic overeind
te houden. In het vierde kwartaal is
center slechts voor $ 0,8 mrd. ge’importeerd zodat de situatie alleen maar verder verslechterd kan zijn. Het minder
grote tekort op de lopende rekening in
1981 geeft dan ook een vertekend beeld
van de situatie omdat het huidige tekort
aan goederen en de niet-betaalde rente
over 1981 de betalingsbalans vanditjaar
nog eens extra zal belasten.
Ofschoon de voorzitter van de plancommissie eind december in het partijblad Trybuna Ludu verklaarde dat men
de staatsuitgaven slechts twee maanden
vooruit plant en de economic, voornamelijk door de grote onzekerheden
met betrekking tot de buitenlandse handel, niet verder dan een kwartaal vooruit kan plannen, blijft men aan de banken tien-jaarprognoses over de betalingsbalans voorleggen. Maar zelfs aan de
hand van de optimistische Poolse tienjaarprognoses is al vast te stellen dat de
schuldherstructureringen niet alleen
voor de door de Polen gevraagde periode 1981-1983 nodig zullen zijn, maar
zich ook over latere jaren zullen uitstrekken. Aannemende dat voor 1982 en 1983
soortgelijke herstructureringen plaatsvinden als in 1981, zal over de periode
1981-1983 ongeveer de helft van de
Poolse deviezeninkomsten opgaan aan
rente- en aflossingsverplichtingen. Zonder voortgaande reschedulings” klimt
de rente- en aflossingslast als percentage
van de export van goederen en diensten
(debt-service-ratio) na 1983 weer naar
70%, een last waarvan nu al met zekerheid kan worden voorspeld dat deze te
zwaar is voor de Poolse economic.
Een moeilijke toekomst
De Poolse economic voorspellen is
gezien de grote politieke onzekerheden
een uiterst hachelijke zaak. Zeker lijkt
wel dat door de gestage daling van de
produktie alleen al door statische overloopeffecten het nationaal inkomen in
1982 met nog eens 10 a 15% zal dalen.
ledere verdere verslechtering vande produktie komt daar nog eens bovenop.
De sneltreinvaart waarmee de economie
130
zich nu naar beneden beweegt, dient dan
ook zo snel mogelijk te worden gestopt.
De kolenproduktie is inmiddels het dieptepunt gepasseerd maar voor de in-
25 januari jl.. kan in dit opzicht teleurstellend worden genoemd. De zich verhardende sociaal-politieke situatie ondermijnt de kansen op herstel nog ver-
dustrie worden tijdens het eerste kwartaal verdere produktieverliezen van 10
der. Het dalend vertrouwen in de Poolse
a 15% verwacht. De verminderde graanimport zorgt voor een gestaag verval bij
de intrekking van korte-kredietlijnen op
Pole’n door de banken. Onder normale
omstandigheden worden zulke krediet-
de veeteeltproduktie, terwijl de pluimveehouderij al zo goed als weggevaagd is.
Problemen bij de import van kunstmest
en pesticiden-«uit het Westen kunnen
verder herstel van de akkerbouwproduk-
tie bemoeilijken.
De enige sector die mogelijke houvast
biedt voor voorspellingen is de kolen-
economie komt onder meer tot uiting in
lijnen gebruikt voor korte financiering
van de buitenlandse handel en na aflossing opnieuw beschikbaar gesteld.
De westerse sancties tegen Polen in
reactie op het afkondigen van- de noodtoestand, dreigen niet alleen de economische problematiek te verscherpen
producent van mijnbouwapparatuur,
zodat de onderdelenvoorziening van de
maar ook hun doel voorbij te schieten
door Polen economisch en dus ook politick verder in de armen van Moskou
winning. Polen is zelf een belangrijke
mijnbouw gewaarborgd lijkt. De terug-
te drijven. Met name de kritische voed-
keer naar een 6-daagse werkweek, ver-
selsituatie noopt tot grote voorzichtig-
grote inzet van mankracht, opening van
nieuwe mijnen en de verwachte overwinning van de tegenslagen in het Lublinbekken moeten in 1982 een produktie
heid. In ieder geval zou moeten worden
voorkomen dat de voedselsituatie zo
kritiek wordt dat de regering verplichte
graanleveranties aan de boeren gaat
van 175 mln. ton mogelijk maken. Hier-
opleggen. Hiermee zou ze de boeren-
van zou dan ongeveer 18 mln. ton kunnen worden geexporteerd. In verdere jaren zou de produktie met 5 a 10 mln. ton
bevolking pas goed tegen zich in het
per jaar kunnen toenemen. Snel herstel
van de kolenproduktie tot het peil van
201 mln. ton van 1979 zit er echter niet
in. Het produktietempo in 1979 stond op
gespannen voet met de minimale veilig-
harnas jagen en over de uitkomst van de
oogst hoeft niemand zich dan nog
illusies te maken.
De toekomstige financieringsbehoefte
heidsmaatregelen en de normaal te verrichten onderhoudswerkzaamheden.
Naast de aanwezige grondstoffen als
steenkool en koper blijven met name de
reserves in de landbouw en de relatief
Duidelijk is inmiddels dat de Poolse
economie de komende jaren niet buiten
herstructurering van de buitenlandse
schuld kan. Bovendien zijn omvangrijke
goede scholingsgraad van de bevolking
nieuwe kredieten nodig om de economie
grote pluspunten voor de Poolse econo-
weer op gang te krijgen. Voor 1982 staan
herstructureringen ter grootte van $ 5,6
mrd. op het programma en voor 1983
$ 3,9 mrd. Daarnaast is aan nieuwe kredieten zeker $ 3 mrd. per jaar nodig.
Bij de herstructurering in 1982 zal
naast onderhandelingen met banken
over $ 2,1 mrd. en met de westerse rege-
mie. Met behulp van deze factoren moet
het mogelijk zijn de Poolse economie er
bovenop te helpen. Polen moet dan echter wel in staat worden gesteld om de
voor het herstel benodigde import te
verkrijgen.
De Poolse autoriteiten hebben tot nu
toe echter weinig laten zien dat het
ringen over $ 2,2 mrd. ook over $ 1,3
herstel van het vertrouwen in de Poolse
economie kan bevorderen. De basis van
mrd. moeten worden onderhandeld met
overige crediteuren. Onder de overige
het economisch herstel zal moeten worden gevormd door economische hervormingen en daar valt nog niet veel van
te merken. Ook de generaals hebben nog
dering van $ 1,5 mrd. verreweg de
grootste. Brazilie raakt nu als crediteur
betrokken bij de herstructurering van de
weinig blijk gegeven over enige visie op
schuld van een land dat een lagere
de economie te beschikken en de rede
van Jaruzelski voor het parlement op
taalt.
crediteuren is Brazilie met een totale vor-
,,spread” betaalt dan Brazilie zelf be-
m
DC besprekingen met de regeringen in
Parijs staan inmiddels stil, enerzijds omdat er nog geen akkoord is ondertekend
met de westerse banken, voor de overheden een voorwaarde voor herstructurering in 1982, anderzijds op grond van
westerse sancties tegen Polen. Zonder
herstructurering van de gegarandeerde
schuld is het voor de banken weinig zinvol om met Polen te onderhandelen omdat men er dan in 1982 toch niet in
slaagt de financiele eindjes aan elkaar
te knopen. Polen heeft inmiddels het lid-
maatschap van het IMF aangevraagd
alhoewel sinds de machtsovername de
toetredingsonderhandelingen
op een
laag pitje staan. Ter leniging van de
directe financiele nood kan het IMF
weinig soelaas bieden. Het belang van
toetreding dient meer te worden gezocht
in de technische bijstand die het IMF
kan verlenen bij de opstelling van een
economisch herstelplan. Naar schatting
kan Polen na toetreding tot het IMF
vrijwel direct ongeveer $ 300 mln. on-
conditioneel trekken en na opstelling
van een economisch herstelplan nog eens
conditioneel $ 3 mrd., verspreid over een
periode van ongeveer drie jaren. De
financiele problemen worden ook gedeeltelijk opgelost door een verschuiving
van de handel met het Westen naar de
Comecon. De import uit de Comecon
liep in 1981 iets op bij een dalende export. Het tekort op de handelsbalans met
de Comecon liep daarbij op van $ 1,1
mrd. in 1980 tot ongeveer $ 2 mrd. in
1981. De schuld in niet-convertibele
valuta van Polen bedroeg ultimo 1981
omgerekend in dollars bijna $ 4 mrd.
Conclusie
Hervatting van betaling van achterstallige rente aan de banken zal al op
korte termijn tot een definitieve regeling
van de herstructurering van de schuld
over 1981 kunnen leiden. Daarna zal de
herstructurering voor 1982 zo snel mogelijk moeten worden aangepakt. Boycot
van de onderhandelingen loopt onvermijdelijk op een moratorium uit. De
goud- en deviezenvoorraad van Polen
bedraagt momenteel iets meer dan $ 200
rain., waarvan nog geen $ 20 mln. aan
deviezen.
Nadat Polen zijn finanoiele verplich-
tingen aan de banken over 1981 heeft
afgehandeld, zijn de overheden weer
aan zet om een regeling te vinden voor
de in 1982 vervallende rente en aflossing
over de gegarandeerde schuld, tenzij
men volhardt in de sanctiemaatregelen.
Dan zal onontkoombaar de vraag op ta-
fel komen of er extra financiele hulp
moet worden geboden en bij die onderhandelingen zal blijken hoe hard de
wederzijdse standpunten werkelijk zijn.
Intussen gaat de neerwaartse spiraal van
de Poolse economic door en men kan
rich afvragen in wiens belang dit nog is.
J. A. Scholten
ESB 3-2-1982