Column: Bijna een sociaal leenstelsel

Column ESB

Bijna een sociaal leenstelsel

H

zamelinkomen. Dat is grote winst. Maar
et gebeurt niet zo vaak:
om twee redenen krijgen we nog steeds
dat je als econoom jarenniet een echt sociaal leenstelsel.
lang een idee bepleit en
Ten eerste, de studieleningen blijven nog
dat dat uiteindelijk ook
altijd annuïtair met in beginsel inkowordt ingevoerd. Maar natuurlijk niet
mensonafhankelijke aflossingen. Door
op de manier zoals je altijd hebt bepleit.
de lange looptijd van de leningen verHet gebeurde afgelopen week. Regemindert wel de terugbetalingslast zeer
ringspartijen VVD en PvdA bereikten
aanzienlijk. De aflossing wordt pas insamen met D66 en GroenLinks overeenkomensafhankelijk als een beroep wordt
stemming over invoering van een sociaal
gedaan op de draagkrachtregeling. Daarleenstelsel in Nederland ter vervanging
mee is het studieleningenstelsel een tusvan de basisbeurs.
senvorm van een standaardleenstelsel en
Waarom is het sociaal leenstelsel een
een echt sociaal leenstelsel. Ten tweede,
goed idee? De toegang tot het hoger onde draagkrachtregeling met bijbehorenderwijs wordt momenteel niet tegen de
de uitvoeringskosten zou overbodig zijn
laagste maatschappelijke kosten geborgd.
als de terugbetalingen automatisch zou
Het toegankelijkheidsprobleem vindt
Bas Jacobs
worden geïnd via de belastingen – zoals
zijn oorsprong in falen op de kapitaal- en
Hoogleraar aan de Erasmus
in Australië, Nieuw-Zeeland en Engeverzekeringsmarkten. Menselijk kapitaal
Universiteit Rotterdam
land wel het geval is.
is geen goed onderpand voor leningen.
Door de hogere private bijdragen komt
Daarnaast falen financiële markten door
structureel zo’n één miljard euro vrij
informatieasymmetrie tussen studenten
die wordt geïnvesteerd in het hoger onen financiers. Studieleningen worden
daarom niet of alleen tegen zeer hoge kosten op de markt aan- derwijs. Dat is verstandig. Het is maatschappelijk doelmatig dat
geboden. Ook kunnen risico’s verbonden aan investeringen in (veel) meer wordt geïnvesteerd in het hoger onderwijs. De finanmenselijk kapitaal niet goed worden verzekerd waardoor studie- ciële rendementen op investeringen in hoger onderwijs zijn ruwweg verdubbeld sinds begin jaren negentig. De keerzijde is dat de
leningen riskant zijn voor financiers.
Studenten met voldoende aanleg maar zonder financiële midde- beloningsverschillen tussen hoger- en lageropgeleiden sterk zijn
len hebben daarom grote moeite om hun studie op de markt te gestegen. Meer onderwijsinvesteringen kunnen ook helpen om de
bekostigen. De meest doelmatige oplossing voor dit falen op de groeiende inkomenskloof tussen hoger- en lageropgeleiden te verkapitaalmarkt is dat de overheid studieleningen mogelijk maakt kleinen.
en het risico op het niet kunnen afbetalen van studieschulden ver- Tot op de dag van vandaag wordt door bepaalde politieke partijen
en studentenvakbonden betoogd dat kinderen uit arme gezinnen
zekert met inkomensafhankelijke terugbetalingen.
De studiebeurzen zijn een ondoelmatig instrument om de toe- niet meer zouden kunnen studeren bij hogere private bijdragen.
gang tot het onderwijs te garanderen. Beurzen komen ook te- De ervaringen met de sociale leenstelsels in het buitenland bewijrecht bij studenten zonder financieringsproblemen, bijvoorbeeld zen dat die vrees ongegrond is. Mogelijke averechtse instroom­
vanwege ouderlijke bijdragen. Door subsidies worden studie- effecten vanwege een net niet optimaal aflossingsregime – als die
keuzes verstoord. Studenten worden aangezet onrendabele on- al optreden – worden ondervangen door een hogere aanvullende
derwijsinvesteringen te doen. Daarnaast zorgen subsidies voor beurs voor studenten uit minder draagkrachtige gezinnen. Ook
langere studieduren en meer onbewuste studiekeuzes waardoor zou de instroom iets kunnen dalen omdat studenten worden
studie-uitval stijgt. Subsidies moeten worden opgebracht door aangezet om bewustere studiekeuzes te maken, maar dat is maatschappelijke winst.
economisch verstorende belastingheffing.
Ook rechtvaardigheidsoverwegingen pleiten voor hogere private De politieke werkelijkheid blijkt altijd weer weerbarstiger dan
bijdragen. Hogeropgeleiden trekken zelf het grootste profijt via economische. De plannen van Bussemaker zijn een redelijk comeen hogere beloning na hun opleiding. De hogere belastingen die promis dat net geen echt sociaal leenstelsel is geworden. Het is
zij later betalen wegen gemiddeld niet op tegen de onderwijssub- mij een raadsel waarom de politiek geen afstand wil doen van
sidies en de gemiste belastinginkomsten tijdens de studie. Boven- annuïtaire studieleningen met bijbehorende draagkrachtprocedien komt het merendeel van de studenten nog altijd uit de rijkste dures. Automatische inning via de belastingen is op dit moment
weliswaar een onbegaanbare weg , maar zodra de problemen daar
helft van de bevolking.
In het uiteindelijke voorstel van Bussemaker wordt de aflossings- op orde zijn kan alsnog worden besloten om de aflossing van stutermijn voor studieleningen verlengd van 15 naar 35 jaar, waarbij dieleningen volledig inkomensafhankelijk te maken en die autobovendien de draagkrachtregeling wordt versoepeld. De maxima- matisch door de belastingdienst te laten innen. Daarmee zou het
le aflossing daalt daarbij van twaalf naar vier procent van het ver- laatste vuiltje in de plannen van Bussemaker worden weggepoetst.

Jaargang 99 (4687) 13 juni 2014

De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.

369