boeken
De redactie nodigt lezers
uit boeken te recenseren
voor deze rubriek
606
ESB 17
Gemankeerde Markten
niet haalbaar. Daar kan men hoogWat betekent ‘marktwerking’ eigenuit terugvallen op (regionale) conlijk en waarom hebben we het altijd
currentie om het spoor, maar de
over marktwerking en niet over ‘de
beperkte concessieduur bemoeimarkt’? Dit boek is gewijd aan “moeilijkt het doen van investeringen en
lijke marktwerkingâ€. Verschillende
versnippering maakt netwerkeffecauteurs evalueren de economische
ten ongedaan. Poort en Koopmans
achtergronden en institutionele
(SEO) wijten de problemen aan
uitwerking van marktwerking in vijf
teveel overheidsinmenging, zonder
verschillende sectoren (zorg, elekuitleg hoe marktwerking wel tot optriciteit, post, trein, en luchtvaart).
lossingen zou leiden. Alleen in de
Daarmee biedt het een mooi inzicht
luchtvaartsector heeft marktwerin de betekenis van marktwerking in
king een duidelijk beslag gekregen:
Nederland. Helaas staat het boek vol
prijzen zijn gedaald en het aanbod
met slordigheden (Lucy Kok wordt
is verbeterd. Marktliberalisatie
Jucy genoemd) en de stijl houdt het
leidt volgens de Wit (SEO) wel tot
midden tussen een tekstboek en
Baarsma, B., M. Pomp &
nieuwe vragen over marktmacht
beleidsrapport. Het grootste gemis
J. Theeuwes (red.) (2006) maar deze hebben het karakter
is het ontbreken van een heldere
Dynamische Marktwerking: van gewone mededingingsproblestellingname en kritische analyse. De over de complexiteit van
men. Helaas wordt niet nagegaan
samenstellers benadrukken de lessen mededinging in vijf sectowaarom marktwerking in deze
die te leren vallen en achten het niet ren. Academic Service,
sector relatief onproblematisch is.
wenselijk de ingeslagen weg nu al te Sdu uitgevers, Den Haag.
De samenstellers besluiten met
verlaten. Hun materiaal suggereert
een terechte waarschuwing tegen
echter herhaaldelijk iets heel anders. Marktwerking is
overdreven verwachtingen over marktwerking. Ik zou
in theorie en praktijk een complex en divers fenomeen
hier twee overwegingen aan willen toevoegen.
– in de zorg betekent marktwerking iets heel anders
Ten eerste, wat verstaan we nu onder ‘marktwerdan in de energiesector. In alle gevallen echter, blijft
king’? In geen van de besproken sectoren blijkt
het een gemankeerd aftreksel van het ideaalbeeld van
sprake van ‘echte’ markten. Vaak bestaat slechts in
de markt. Mede daarom zijn de voordelen van marktenkele schakels van de bedrijfskolom marktwerking.
werking ook allesbehalve eenduidig.
Die marktwerking is daarnaast vaak gemankeerd.
Marktwerking in de zorg, stelt Pomp (CPB), benadert
‘Marktwerking’ staat dus voor ‘marktachtigheid,’
bijvoorbeeld pas een goed functionerende markt als
en beschrijft een situatie die geïnspireerd is op het
aan vier voorwaarden wordt voldaan: goede consu(ideaal)beeld van de markt, maar is in werkelijkheid
menteninformatie, concurrentie tussen zorgverzekeeerder een markt-lookalike of markt-wannabe. Het
raars en tussen zorgaanbieders, en een goed systeem
is zeer de vraag of die de beloftes van efficiëntie,
van risicoverevening. Maar dat is alleszins gegarankeuzevrijheid, kwaliteit, en innovatie waarmaken.
deerd. Maken zorggebruikers bijvoorbeeld werkelijk
‘Marktwerking’ staat mijns inziens vooral symbool voor
keuzes op basis van kwaliteitsverschillen, blijven ze
een neoliberaal bestuursregime, waarin het maatbereid van verzekeraar te wisselen en kunnen zorgschappelijke veld wordt vormgegeven naar het beeld
verzekeraars hard onderhandelen door hun patiënvan de markt. Daarmee wordt bijvoorbeeld veel beslistenstromen te verleggen? Marktwerking in de eleksingsmacht geconcentreerd bij private, oncontroleertriciteitssector is ook verre van eenduidig. Baarsma
bare instituties zoals verzekeringsmaatschappijen.
en de Nooij (SEO) laten zien dat elke schakel in de
Daarnaast blijft één vraag ongesteld. Zijn we namebedrijfskolom een andere marktwerkingoplossing
lijk iets opgeschoten met de marktwerkingprojecten?
vereist. De open vragen in de marktwerkingsdiscusMaken de marktwerkingsscenario’s de beloftes van
sie liggen rondom de leveringszekerheid en nut en
de markt waar, of leiden ze tot onbedoelde effecten,
noodzaak van splitsing en privatisering. Maar zelfs de
zoals onevenredige beloningen voor bestuurders,
geliberaliseerde productie- en leveringsmarkt kennen
ondermijning van solidariteit, onwenselijke sociale
nog steeds een hoge concentratiegraad.
herverdeling, en verschuiving van maatschappelijke
Op de postmarkt kunnen we volgens Kok en Felsö
macht? Als er één vraag is die de onderzoeksagenda
(SEO) weinig verwachten van marktwerking vanwege
van de “beleidseconomie†zou moeten beheersen,
de hoge kosten van collectie en bezorging op de
is het deze. Zonder antwoord op deze vraag, moeten
consumentenmarkt. Al is onze postzegel nu vanwege
wij economen ons afvragen wat we het politieke
het wettelijk monopolie naar schatting zeven cent
debat nog te bieden hebben.
te duur, marktwerking biedt geen soelaas. Ook het
spoor lijkt vooralsnog een met marktwerking omklede
overheidsonderneming. Hoewel bij het goederenverPeter-Wim Zuidhof
voer concurrentie op het spoor wel mogelijk is, is dit
Promovendus, Faculteit der Historische en
vanwege netwerkeffecten bij consumentenvervoer
Kunstwetenschappen, Erasmus Universiteit
november 2006