Redactioneel
Mark Dijkstra
Redacteur ESB
m.dijkstra@sdu.nl
Afstand
Staatssecretaris Heemskerk van Economische Zaken
wil dat Nederlandse bedrijven zich meer richten op
verre markten als China en India, omdat hier volgens
hem de grootste kansen liggen. Een grotere oriëntatie
op de verre markten zou een trendbreuk betekenen in
het Nederlandse handelspatroon, omdat Nederland
zich door de tijd heen juist meer is gaan richten op
nabije markten (Van Bergeijk en Van Gorcum, 2007).
Het patroon dat het bedrijfsleven zich in de loop
van de tijd meer concentreert op dichterbij gelegen
landen is daarbij niet iets typisch Nederlands. De
Organisatie voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling berichtte onlangs dat de elasticiteit
van afstand op internationale handel voor de OESOlanden is toegenomen (Boulhol en De Serre, 2008),
oftewel dat een extra kilometer afstand tussen twee
landen tegenwoordig een grotere belemmering voor
bilaterale handel betekent dan vroeger. Dit terwijl
de transportkosten sterk zijn gedaald door lagere
t
 arieven en technologische ontwikkelingen zoals
c
 ontainerisatie. In de literatuur wordt dan ook gesproÂ
ken van een distance puzzle, een afstandsraadsel.
Voor dit raadsel biedt Krautheim (2007) een oplosÂ
sing en dus een mogelijke manier voor Heemskerk
om een trendbreuk te veroorzaken. Om het raadsel
op te lossen onderscheidt Krautheim verschillende
kosten die gemaakt moeten worden om een transÂ
actie plaats te laten vinden. Hij deelt deze kosten op
in vervoerskosten die afhankelijk zijn van afstand,
zoals de kosten die gemaakt worden wanneer een
product met een schip van Nederland naar China
wordt vervoerd; en vaste transactiekosten, die onafÂ
hankelijk zijn van afstand en onder andere bestaan
uit het vergaren van informatie over leveranciers, het
opzetten van een website voor buitenlandse consuÂ
menten, of het onderhandelen over het contract.
Deze vaste kosten zijn in principe onafhankelijk
van afstand: het opzetten van een website voor een
buitenlandse markt wordt niet moeilijker omdat de
markt verder weg ligt. En omdat deze vaste kosten
onafhankelijk zijn van afstand, zullen zij in de totale
kosten van het maken van een transactie een groter
deel innemen voor de landen die relatief dichtbij
liggen, terwijl de vervoerskosten voor de verder weg
gelegen landen een belangrijker deel van de totale
transactiekosten zullen innemen; voor de handel
met China nemen de vervoerskosten een groot
deel van de transactiekosten in, terwijl deze voor
België een veel kleiner beslag leggen op de totale
transactiekosten.
Een daling van de vervoerskosten zorgt voor een
daling in de transactiekosten van handel met zowel
de verder weggelegen landen als met de dichterbij
gelegen landen. Hetzelfde geldt voor de communicaÂ
tiekosten. Omdat vervoerskosten relatief belangrijk
zijn voor verder weg gelegen landen en vaste transÂ
actiekosten relatief belangrijk zijn voor de dichterbij
gelegen landen, zal een daling van de vervoerskosten
voor een grotere stijging van de handel met verre
landen zorgen. Vice versa zal een daling van de vaste
kosten voor een grotere stijging in de handel met
dichterbij gelegen landen zorgen.
Door de komst van internet, e-mail en mobiele teleÂ
fonie mag aangenomen worden dat de vaste kosten
sneller gedaald zijn dan de kosten van vervoer en
mag verwacht worden dat Nederland steeds dichterbij
handelt, zoals uit het onderzoek van Krautheim volgt.
Wanneer de conclusies van Krautheim naast de
a
 mbitie van Heemskerk worden gelegd, wordt duideÂ
lijk wat Heemskerk moet doen om een trendbreuk in
het Nederlandse handelspatroon te veroorzaken. Om
bedrijven meer te laten handelen met verder weg
gelegen landen, moeten de kosten van het overÂ
bruggen van afstand, de vervoerskosten, sneller
dalen dan de kosten van onder andere informatieÂ
verzameling en communicatie.
De ontwikkelingen op de wereldmarkt en het beleid
van het zittende kabinet wijzen echter niet deze kant
op. De olieprijs ligt nog altijd ruim boven de honderd
dollar per vat en het zittende kabinet voerde onlangs
een vliegtaks in. De recente WTO-onderhandelingen
in Genéve hadden een redding voor de ambitie van
Heemskerk kunnen zijn, maar zijn ironisch genoeg
geblokkeerd door China en India, landen waar
Heemskerk het Nederlandse bedrijfsleven het liefst
naartoe zou brengen. De ambitie van Heemskerk om
een trendbreuk te veroorzaken in het Nederlandse
handelspatroon is hiermee nog niet mislukt, maar
lijkt op dit moment verder weg dan ooit.
Literatuur
Bergeijk, P. van en H. van Gorcum (2007) Afstand en globalisering. ESB, 92(2509).
Boulhol, H. en A. de Serre (2008) Have developed economies
escaped the curse of distance? OECD working paper 18, 2008.
Krautheim, S. (2007) Gravity and information: Heterogeneous
firms, exporter networks and the ‘distance puzzle’. EIU working
paper 2007/51.
ESB
93(4541) 22 augustus 2008
483