Advocaten en accountants
Hoeveel advocaten heeft een land nodig? Of, hoeveel accountants? De econoom is geneigd op zoek
te gaan naar de vraag- en aanbodfactoren die bepalend zijn voor het antwoord. Zulke studies zijn en
worden ook verricht. De resultaten ervan vallen
doorgaans tegen. Eerst maar eens wat beschrijvende statistiek. In onderstaand overzicht staat het aantal advocaten per 100.000 inwoners vermeld voor
een aantal geselecteerde landen1.
Aantal
advocaten
vs
312
VK
134
49
35
Frankrijk
Nederland
Wat verklaart deze enorme verschillen? Uiteraard
spelen vraag- en aanbodfactoren een rol. Zo wordt
wel verondersteld dat de culturele heterogeniteit
van de Amerikaanse samenleving meer vraag naar
juridische conflictoplossing oproept. In ‘the melting
pot’ zouden de gemeenschappelijke normen en
waarden ontbreken die in homogenere samenlevingen de voornaamste vorm van sociale regulering
kunnen zijn. Echter, langs deze weg kan niet worden verklaard waarom Engeland het viervoud aan
advocaten nodig heeft in vergelijking met Nederland. Aan de aanbodkant kunnen ook incidentele
verklaringen worden gevonden. In Japan, bij uitstek een ‘law avoiding society’, slaagt slechts 3%
van de 26.000 jaarlijkse kandidaten voor het advocatenexamen. In de VS is dat percentage zeventig.
Zulke toetredingsbarrieres verhinderen uiteraard
ook een al te grote groei van de rechtspraktijk (alsmede de erosie van de bijbehorende kartelwinsten). Systematische verklaringen vinden we hier
echter ook niet: voor de bovenstaande landen lopen de toetredingsbelemmeringen veel minder
sterk uiteen.
Bezien we de cijfers voor het accountantsberoep,
dan zijn de verschillen niet minder groot. Hieronder staan voor vijf EG-landen de aantallen accountants per miljoen inwoners (met rangorde tussen
haken). De investeringen die een land pleegt ter
creatie van een goed ontwikkeld accountantsberoep kunnen worden beschouwd als infrastructurele voorzieningen met het oog op economische
groei. Derhalve is voor ieder land het bnp per
hoofd van de bevolking (in ecu) als economische
maatstaf opgenomen2:
Aantal
accountants
VK
Belgtt
Nederland
Frankrijk
Dultsland
ESB 29-7-1992
2.923 (1)
797
406
(2)
(3)
225
78
(4)
(5)
Bnp
per hoofd
12.363
12.941
13.043
14.479
16.667
(5)
(4)
(3)
(2)
(1)
Weer is uit de gewone vraagen aanbodfactoren niet goed te
verklaren waarom zulke enorme
verschillen bestaan. Het groeitempo van het aantal Engelse accountants is zodanig hoog dat in het
jaar 2192 de gehele Engelse beroepsbevolking uit accountants zal
bestaan, indien de huidige trend
zich doorzet. Deze groei kan moeilijk verklaard worden door de ontwikkeling van de Engelse economic. Voor het zeer lage aantal
Duitse accountants bestaat wel een
duidelijke verklaring: de Duitse
wetgever heeft altijd het ‘Massgeblichkeitsprinzip’ gehanteerd.
Volgens dit principe is de fiscale
jaarrekening maatgevend voor de commerciele jaarrekening. Dit principe bespaart veel dubbel werk
(en veel accountantsdiensten).
Dit laatste voorbeeld verwijst naar de enige soort
verklaring die standhoudt bij grondige vergelijkende analyse: de institutionele verklaring . Het zijn
de verschillende soorten instituties per land die de
hier geschetste verschillen veroorzaken. Wie het
Amerikaanse rechtssysteem kiest, roept het Amerikaanse aantal advocaten op. Wie het Duitse jaarrekeningstelsel invoert, minimaliseert het aantal accountants. Vraag en aanbod zijn geen autonome
grootheden, maar zijn ingebed in een institutionele
structuur. Die instituties verschaffen de prikkels
waardoor vraag en aanbod worden uitgelokt. Het
is jammer dat de institutionele economic ons nog
zo weinig handreikingen kan bieden voor het maken van verstandige systeemkeuzes. Laten we hopen dat het gezonde verstand inmiddels de schade
enigszins beperkt houdt.
H. Schreuder
1. Zie The Economist, Survey of the legal profession,
18 juli 1992.
2. Met dank aan John Flower (EIASM, Brussel) voor deze
gegevens. De keuze van de vijf landen is uiteraard geschied met het oog op een maximaal suggestief effect.
Voor alle twaalf EG-landen bedraagt de rangcorrelatie tussen het aantal accountants en het bnp 0,0.
3. Zie ook E. Blankenburg, Cultures juridiques comparees,
Droit et Societe, nr. 16, 1990.
727