Corona maakt het makkelijker om publieke doelen te bereiken

Welke bedrijven gaan we redden en welke niet? Dat vroegen deze petitie-ondertekenaars zich af in de Volkskrant. Zelfs als de bodem van de schatkist nog niet in zicht is, vereisen morele en economische overwegingen dat we keuzes gaan maken, of triage zoals dat in coronatijd heet. We kunnen onze euro maar één keer uitgeven. Schaarste maakt dat we scherpe keuzes moeten maken. Bedrijven die best op eigen benen kunnen lopen of die om andere redenen onze steun niet verdienen hoeven niet nodeloos lang aan het staatsinfuus.

De vraag is dan welke overwegingen daarbij een rol spelen. De petitie rept over belastingmoraal, duurzaamheid en nog een paar dingen als mogelijke criteria om te bepalen hoe het kaf van het koren kan worden gescheiden; een mix van economische en morele overwegingen. Helaas ontaardt hun goed begonnen betoog in het bashen van Booking.com, waar Mathijs Bouman een genuanceerder verhaal over had. Een verhaal waaruit blijkt dat zo’n triage nog niet zo simpel is.

De triage was het onderwerp van halve econoom (maar in eerste instantie filosoof, politicoloog en theoloog) Govert Buijs van de VU In de ESB-serie ‘Economen in tijden van corona’ deze week. In het boeiende interview betoogt Govert dat we op een bepaald moment – niet lang na nu – moeten of willen gaan kiezen welke bedrijven we wel en welke we niet willen redden.

Machtige lobby’s

De voorvraag is waarom we die keuzes nu pas maken. Ook in de pre-coronatijd waren we bedrijven aan het ‘redden’. Dat ging dan wel niet zo pregnant als nu, maar er zijn duizend en één regelingen en wetten die het bedrijfsleven faciliteren of disciplineren. Of het nu gaat om uitbreiding van Schiphol, dividendbelasting, R&D-subsidies, belastingdeals, milieunormen of arbeidsinspectie: de overheid is in alle lagen van het bedrijfsleven met wortels en stokken in de weer om publieke doelen te bereiken.

Alleen lukt dat lang niet altijd zo goed. Kijk maar naar de discussie over de vergroening van de economie of het aan banden leggen van hoge prijzen voor geneesmiddelen. Waarom lukt het eigenlijk niet? Zegt het woord ‘tractor’ u iets? De politiek is onderhevig aan machtige lobby’s. De banken, big farma, de bouw, de boeren, big tech, allemaal hebben ze hun tentakels tot in Brussel en Den Haag uitgestrekt om te verhinderen dat voor hen onwelgevallige maatregelen worden genomen.

Kans

Als er één ding is waar de petitie-ondertekenaars een punt hebben is dat de coronacrisis het makkelijker maakt om gevestigde belangen te negeren wanneer het publieke belang daarom vraagt. Boeren en andere beroepsgroepen kunnen in corona tijd nog steeds hun belangen behartigen, maar het machtsmiddel – gesymboliseerd door de tractor – is hen uit handen geslagen.

We zien nu al dat bedrijven die voor de crisis een grote mond hadden, zich nu schielijk terugtrekken uit angst voor volkswoede. Ik noem farmaceut Roche die onder grote maatschappelijke druk een recept voor een vloeistof vrijgaf of KLM die een dwaze bonusverhoging (je moet er maar opkomen) voor de topman introk.

Je kunt je boos maken over hoge winsten en belastingtrucs of denken: dit is een kans. Het Malieveld is lekker rustig deze dagen. Houden zo.