Redactioneel ESB
Zeg eens eerlijk
D
partijen op hoe vaak ze zich sterk
e situatie van de
mogen uitspreken voor maatregeVVD en PvdA is
len. In laboratoriumexperimenten
uniek: nooit eerder
hiermee bleken deelnemers heel
konden ze zonder
eerlijk tegenover elkaar over hun
deelname van een derde partij een
voorkeuren. Een uitgesproken stermeerderheidskabinet vormen, en
ke voorkeur was vaak oprecht, en
nooit eerder was een dergelijk grote
de maatregelen werden vaak gekobezuinigingsnorm al vóór de formazen op basis van feitelijke in plaats
tie afgesproken. Met redelijk links
van geveinsde sterke voorkeuren.
en redelijk rechts om de tafel zou
In het endogene geval hangt de eerer dan ook snel een behoorlijk relijkheid af van de vorm van sociale
geerakkoord moeten kunnen liggen.
interactie tussen onderhandelingsMaar eerlijk gezegd, het is eerst zien
partners. In de experimenten hieren dan geloven.
mee bleken deelnemers eerlijker te
De twee partijen moeten overGelijn Werner
zijn als ze konden overstappen op
eenstemming vinden over tal van
Redacteur ESB
onderhandeling met een concurgevoelige beleidsonderwerpen en
g.werner@sdu.nl
rerende partij. Beide restricties blijdat gaat niet altijd goed, zoals bij
ken onderhandelingspartners dus
de formatie in 2010 weer bleek.
zowel in theorie als in praktijk te
Natuurlijk willen de partijen snel
een stabiel kabinet vormen. Maar onnatuurlijke concessies ontmoedigen om te overdrijven.
aan idealen, beloftes en voorkeuren doet niemand van harte. Het is – op basis van deze bevindingen – eerlijk gezegd
Dat PvdA-leider Samsom na het sluiten van de stembus liet twijfelachtig of een snelle en effectieve formatie er echt van
weten dat de campagne nu pas echt begonnen was, klonk komt. Dat bij ons nu slechts twee partijen nodig zijn voor
dan ook redelijk en eerlijk. Al gaf het meteen ook aan dat de een meerderheidskabinet, die het eens zijn over het niveau
partijen weer in de campagnemodus zitten en dus niet altijd van de bezuinigingen, doet het formeren eerder kwaad dan
het eerlijke verhaal vertellen. Ook tijdens de onderhande- goed. Geen van beide partijen kan eenvoudig overstappen
lingen zal de vraag zijn wat de uitspraken van de heren po- naar een nieuwe onderhandelingspartner, zoals in 2010
litici waard zijn. En als de partijen niet eerlijk tegen elkaar toen de PvdA haar hand overspeelde. Zonder concurrentie
zouden zijn, komen ze dan wel tot een efficiënte verdeling ontbreekt een stimulans om volledig oprecht te zijn over bevan beleidsmaatregelen? Zijn ze in staat om beleid af te spre- leidsprioriteiten. Ook het afgesproken budgettaire plafond
biedt deze stimulans niet. De partijprogramma’s blijven hier
ken waarbij kiezers het meest gebaat zijn?
In The Economic Journal van deze maand beschrijven En- afzonderlijk al ongeveer onder, zo blijkt uit de doorrekeningelmann en Grimm (2012) de rol van eerlijkheid in onder- gen van het CPB. Verdere programmaconcessies tijdens de
handelingen. Partijen zijn geneigd tot het overdrijven van onderhandelingen zijn daarom budgettair niet nodig, en
hun eigen voorkeuren, als de andere die niet precies kennen. overdrijven blijft lonen.
Dit leidt vervolgens tot inefficiënte uitkomsten omdat de De eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat er geen wettelijke
partij die het hardste roept haar zin krijgt, en niet degene procedures voor coalitiebesprekingen bestaan. In een land
die het meeste waarde hecht aan het wel of niet doorzetten met doorrekeningen, peilingen en fact-checkers kunnen
van een maatregel. In een politieke context weet de ene partij partijen achter de schermen van de coalitiebespreking ineens
bijvoorbeeld niet exact hoever de andere wil gaan om een be- roepen wat ze willen. Misschien dat formele mechanismen
leidsvoorstel door te zetten of terug te trekken. In het ergste denkbaar zijn die politieke partijen van bovenaf dwingen zuigeval benoemen partijen elk beleidsvoorstel tot breekpunt, nig te zijn bij het uitspreken van beleidsvoorkeuren – wie zal
het zeggen. Nu is er geen aanleiding om te veronderstellen dat
waarop ofwel een patstelling volgt ofwel een loterij.
Gelukkig biedt de theorie ook ruimte voor oplossingen. De de VVD en de PvdA niet zullen overdrijven om hun plannen
voorwaarde is een beperking op het aantal keren dat een zo veel mogelijk het regeerakkoord in te krijgen, met inbegrip
partij een sterke voorkeur kan uitspreken, in lijn met een van de maatschappelijk minder gewenste maatregelen.
realistische verdeling van het aantal keren dat ze een sterke
ofwel zwakke voorkeur uitspreken. Dit ontmoedigt over- Literatuur
drijven en dwingt partijen tot meer focus op hun werke- Engelmann, D. en V. Grimm (2012) Mechanisms for efficient voting
lijke prioriteiten. De beperking kan exogeen zijn maar ook with private information about preferences. The Economic Journal,
endogeen. In het exogene geval legt een centrale autoriteit 122(563), 1010Â-1041.
De auteur heeft verklaard dit artikel alleen te publiceren in ESB en niet elders
te publiceren in wat voor medium dan ook. Het is wel toegestaan om het artikel voor eigen gebruik
en voor publicatie op een intranet van de werkgever van de auteur aan te wenden.
Jaargang 97 (4644) 28 september 2012
557